r, R 1 (vigésima primeira letra do alfabeto esperanto) r, R. · abrev.
2 r. rublo. · símb. 3 R (autom.) Rumanujo. 4 R (fís.) rentgeno.
5 r (fís.) levbrako, levilbrako. ro (gram.) nome dessa letra.
Ra 1
(quím.) símb. de radiumo.
RA 1
símb. 1 (autom.) Argentino.
2 (astr.) rekta
ascensio.
R.A. (astr.) símb. de rekta
ascensio.
rabi (tr.) roubar, saltear,
pilhar, raptar, rapinar. rab–
por roubo, pelo roubo: rabakiri adquirir pelo roubo. rabo (tb.
rabado) roubo, saque, pilhagem,
rapina, depredação. rabakiri
tr. adquirir
pelo roubo. rabakiro
1 (tb. rabakirado) aquisição
pelo roubo. 2 (tb. rabakiraĵo) coisa
adquirida pelo roubo. rabema rapace,
rapinante. rabemo rapinagem.
rabeti furtar,
larapiar. rabisto salteador,
bandido, rapinante. rabobesto fera. rabobirdo (tb. rabbirdo) ave de rapina. disrabi (tr.)
depredar,
saquear. forrabi (tr.)
1 raptar, despojar, extorquir, depredar. 2 (jur.) abduzir. forrabo (tb. forrabado) 1 depredação. 2 rapto. 3 (jur.) abdução. marrabisto pirata,
corsário. prirabi (tr.)
saltear, pilhar,
espoliar. prirabo (tb. prirabado) latrocínio.
rabarbo (bot.: planta medicinal) ruibarbo.
rabato 1
abatimento, desconto, rebate, promoção. rabate (tb. kun rabato) com
desconto. rabati (tr.) descontar, abater, dar um
desconto de: mi
povas rabati nur kvin realojn posso dar um desconto de
apenas cinco reais. rabatita 1 descontado.
2 (tb. kun rabato) com
desconto. senrabata (preço) líquido. rabatkampanjo (com.) liquidação, saldão. ¨ kun rabato (tb. rabate) com
desconto.
Rabato 2 (geogr.:
cid. e cap. do Marrocos) Rabat. Vd.
Maroko.
rabdo (tb. divenvergo)
(varinha usada na rabdomancia) varinha mágica. rabdismo (tb. vergodivenado) (método de adivinhação por meio de varinha mágica) rabdomancia. rabdisto (tb. vergodivenisto) (indivíduo que pratica a rabdomancia) rabdomante.
Rabelezo (escritor francês, c.1494–1553)
François Rabelais. Vd.
Gargantuo, Pantagruelo.
rabeno 1 (instrutor de religião
hebraica) rabino, rabi. 2 (padre hebreu) rabino, rabi.
Rabi (cron.:
nome de dois meses do calendário islâmico) rabi. ¨ Rabi 1 (cron.:
terceiro mês do calendário islâmico) rabi I. Rabi 2 (cron.:
quarto mês do calendário islâmico) rabi II.
rabio (med.: doença que afeta o sistema nervoso central, transmitida
pela mordida de certos animais infectados, como cães, gatos, morcegos etc.) raiva,
danação, hidrofobia: hidrofobio estas unu el la ĉefaj
simptomoj de rabio.
rabia raivoso,
rábico, hidrófobo.
raboti (tr.) aplainar, lavrar (madeira). rabotaĵo cavaco, apara, maravalha. rabotilo plaina.
racio 1 (fil.: a inteligência humana considerada na
sua faculdade de se elevar até à concepção do infinito e do absoluto) razão. 2
(fil.: a luz, o facho que
ilumina o espírito humano e que o distingue dos outros animais.) razão. racia racional. raciigi racionalizar. raciismo (fil.)
= racionalismo.
racionala (fil., mat.) racional.
racionalismo 1 (fil.: maneira de considerar as coisas só à
luz da razão, independentemente de qualquer autoridade) racionalismo. 2 (fil.: doutrina de que as ideias
provêm da razão e não da experiência.) racionalismo.
racionalisto (partidário do racionalismo)
racionalista.
rad (mat.)
símb. de radiano.
rado 1
1 (mec.) roda. 2 (autom.)
pneu, roda. radeto (pequena roda) rodela,
rodeta, rodinha. radringo aro
(de roda). radrondo (parte circular externa da roda, à qual se prendem os raios) camba. radseĝo cadeira de rodas. radŝiri (tr.) (tb. radumi) (aplicar o
suplício da roda a um condenado) rodar. akrigorado (tb. akrigrado,
akrigilo) roda de amolar. akvorado roda d’água,
roda hidráulica.
dentrado roda dentada. dentradaro engrenagem. manrado (autom.) = stirrado. spektoradego (aparelho de diversão de
parques, feiras etc., formado de duas rodas paralelas que giram em torno do mesmo
eixo, suspensas em duas torres verticais e sustentando em suas circunferências
bancos oscilantes para duas ou mais pessoas) roda-gigante. stirrado (tb. manrado) (autom.) volante. ventrado (tb. ventradeto) (lud.: brinquedo feito de
haste de madeira ou bambu, que tem na extremidade uma figura de papel ou plástico
em forma de hélice ou velas de moinho que gira ao sabor de sopro ou do vento) cata-vento,
canta-vento de papel, caravela, ventoinha. vicrado (autom.) pneu sobressalente.
rado 2 (fís.: unidade de dose de radiação absorvida equivalente a 10‑2
Gy ; símb.: rd) rad
(rd). Vd. grajo, dozo de sorbita radiado.
radaro (aparelho para descobrir
objetos longínquos e calcular-lhes a direção e a distância por meio da reflexão
de ondas electromagnéticas de alguns centímetros de comprimento) radar.
radio 1 (luz, mat., roda,
extensão) raio. 2 (el.) rádio. 3 (tb. duonrekto) (geom.:
parte de uma reta limitada por um ponto) semirreta. radii (i.)
radiar, irradiar, irradiar-se. radiaĵo (tb. disradiado,
radiado) radiação, irradiação. radiigi irradiar.
radianta radiante, radioso. radilumo auréola. radioamatoro radioamador. radiadosentemo radioestesia, sensibilidade a radiações. Vd. rabdismo. disradii (i.) radiar,
irradiar, irradiar-se. disradianta radiante, radioso. disradiigi irradiar. iks-radioj (fís.)
= X-radioj. laserradio (fís.: feixe concentrado e
intenso de luz coerente de comprimento de onda na faixa visível) raio “laser”. reradii (tr.) 1 refletir.
2 refletir-se. reradiado (fís.) reflexão. X-radioj (fís.:
radiação eletromagnética de comprimento de onda compreendido, aproximadamente,
entre 10-8 e 10-11 cm) raios X, raios Roetgen.
¨ infraruĝaj
radioj raios
infravermelhos.
radiano 1 (mat: ângulo cujo arco é
igual ao raio.) radiano. 2 (unidade de medida de ângulo plano; símb.: rad.) radiano (rad., rd).
radiatoro 1 (para aquecer
ambientes) aquecedor (BR),
calorífero (PT). 2 (para resfriar motores de explosão) radiador.
radiestezo (arte com a qual algumas
pessoas pretendem descobrir coisas ocultas, lençóis d’água subterrâneos etc.,
por meio de certos raios misteriosos que agiriam sobre uma pêndula ou uma
vergazinha) radiestesia. Vd. rabdismo. radiestezisto (adepto da radiestesia) radiestesista.
Vd. rabdisto.
radiko 1 raiz (t.s.). 2 (mat.;
símb.: Ö) raiz (Ö). 3 (gram., PMEG § 3.1: elemento linguístico
do esperanto que precisa de uma terminação para ser usado como uma palavra
plena. Ex.: hom|, bel|, kur| etc.) raiz. Vd. vorteto (gram., PMEG). radika radical, fundamental, essencial.
radikaro raizame. radiketo radícula.
radiksigno
(sinal em forma de V,
geralmente feito à margem esquerda de cada um dos itens) tique. elradikigi (tr.) 1 arrancar
com a raiz. 2 (fig.) exterminar, destruir completamente, erradicar. enradikigi plantar
(vegetal com raiz). enradikiĝi radicar, arraigar, enraizar. manradiko (anat.) =
manartiko. senradika inviável, inseguro, fraco (por falta de raízes). ¨ aera radiko raiz
aérea: aera radiko de planto raiz aérea de uma planta. kvadrata radiko
(mat.) raiz quadrada.
radikala 1 (pol.: diz-se dos partidos
que exigem reformas completas e profundas na ordem social) radical. 2 essencial, completo. radikalismo (doutrina de um partido
radical) radicalismo.
radikalo 1 (gram., quím., mat.) radical.
2 (quím.: fragmento molecular
com elétrons desemparelhados) radical, radical livre.
radiklo (bot.) radícula, embrião
de raiz.
radioaktiva (que emite raios como os do
rádio) radioativo. radioaktiveco radioatividade.
radiofono receptor de emissões radiofônicas.
radiofonio radiotelefonia, rádio.
radiografio radiografia (aplicação dos
raios X ou raios de Röntgen à medicina, para examinar partes internas do
corpo).
radiofotografio = radiografio.
radiogramo radiograma, radiotelegrama.
radiologo radiólogo, radiologista. radiologio radiologia.
radioskopio radioscopia.
radiotelefonio = radiofonio.
radiotelegrafio radiotelegrafia, telegrafia sem fios.
radiotelegramo = radiogramo.
radioterapio (tratamento das doenças
pelos raios X) radioterapia.
radiumo (quím.: elemento químico de
número atômico 88; símb.: Ra) rádio.
radiuso 1 (anat.: osso que, com o
cúbito, forma o antebraço) rádio. 2 (tb. duondiametro) (geom.:
segmento de reta que vai de uma circunferência, ou de uma superfície esférica,
até o seu centro) raio, meio diâmetro, semidiâmetro. 3 distância para um ponto encarado como centro. flugradiuso raio de voo de um avião,
igual à metade da autonomia.
radono (quím.: elemento químico de
número atômico 86; símb.: Rn) radônio, rádon, radão. Vd. nitono.
Rafaelo (pren.masc.) Rafael.
Rafael-Ĵambejro (geogr.:
mun. do estado da Bahia) Rafael Jambeiro. Vd. Baio (‘estado’). rafael-ĵambejra (relativo ao mun. Rafael-Ĵambejro BA ou aos seus naturais ou habitantes) jambeirense: la rafael-ĵambejra kulturo estas riĉa a cultura jambeirense é rica.
rafael-ĵambejrano
(o natural ou habitante do mun. Rafael-Ĵambejro BA) jambeirense: la rafael-ĵambejranoj estas feliĉaj os jambeirenses são felizes.
rafano (bot.) rábano. rafaneto (bot.) rábano curto, rabanete.
rafini (tr.) refinar,
acrisolar, esmerar, requintar, apurar (metais).
rafino (tb. rafinado) 1 refinação. 2 apuro. rafinaĵo coisa refinada. rafinejo (fábrica em que refina, principalmente açúcar
e petróleo) refinaria,
refinação. rafinisto trabalhador de refinaria. rafinita 1 refinado. 2 requintado. rafiniteco 1 refinamento. 2 requinte.
ragado (med.: ulceração quase sempre
em forma de fenda, e geralmente resultante da sífilis) rágade, ragádia.
raglano (vest.: sobretudo largo) “raglan”.
raguo guisado, ragu.
raĝo (na Índia, príncipe ou
soberano de um Estado subordinado a um suserano) rajá.
raĥito (certa doença da infância) raquitismo.
rajo (zool.: designação comum aos
peixeis do gênero Raja, da subclasse
dos elasmobrânquios, de corpo achatado em forma de disco, grandes nadadeiras
peitorais e cauda longa, com ou sem ferrão) raia, arraia.
rajdi (i.) cavalgar, andar a
cavalo, montar (em cavalo etc.). rajde a
cavalo. rajdado
(tb. ĉevalrajdado) equitação.
rajdante a
cavalo. rajdanto (tb. rajdisto) cavaleiro. rajdantaro cavalgada. rajdarto equitação. rajdejo picadeiro. rajdobesto montada, cavalgadura. rajdogardanto (cavaleiro posto de sentinela) vedeta. ĉevalrajdi andar a cavalo, cavalgar. ekrajdi (i.) montar,
cavalgar. vetrajdo (tb. vetrajdado) corrida de cavalos.
rajono seda artificial, “rayon”.
rajpi (i.) 1 grimpar, estragar-se (máquina ou motor, por falta de
lubrificação). 2 emperrar (peça metálica).
rajto direito, permissão, faculdade, jus: rajto por (ou
pri) io direito de algo. rajto super io direito
sobre algo. rajti (tr.) ter o direito de, poder: ĉu mi rajtas
fumi ĉi tie? posso
fumar aqui?. rajtigi autorizar,
habilitar. rajtigita autorizado:
de nun vi estas rajtigita
fari tion a
partir de agora você está autorizado a fazer isso. aŭtorrajto (jur.) direito autoral. enirorajto direito
de entrada, entrada. kopirajto 1 (jur.; símb.: ©) “copyright”, direito autoral, direito de editor. 2 direito de cópia. pasrajto (tb.
prioritato) preferência.
patentrajto propriedade industrial. plenrajtigito emissário plenipotenciário. rerajtigi reabilitar. rerajtigo reabilitação.
raĵao = raĝo.
Raĵab (cron.:
sétimo mês do calendário islâmico) rajabe.
rakedo 1 (desp.) raqueta,
raquete (para jogar). 2 (tb. batilo) (lud.: instrumento usado no jogo da pela) palheta.
Vd. batilo,
pilkobatilo.
raketo 1 foguete, rojão. 2 = rakedo.
lumraketo
sinalizador. alarmraketo sinalizador.
rakito (med.) raquitismo. rakita raquítico. rakitulo raquítico.
rakonti (tr.) contar, narrar,
descrever, referir, relatar, historiar. rakonto conto, narração, relato,
narrativa. rakontanto (tb. rakontisto) contista. bildrakonto (tip.)
história em quadrinhos, HQ, banda desenhada. mirrakonto 1 conto
de fadas. 2 conto da carochinha,
história da carochinha, conto de Trancoso, história de Trancoso. popolrakonto folclore.
ralo 1 (zool.: gênero de aves
pernaltas) ralo. 2 (zool.) fura-mato, frango-d’água,
pinto-d’água. raloidoj (zool.: família de aves
pernaltas) ralídeos.
Ramadano (cron.: o nono mês do
calendário islâmico) ramadã,
ramadão, ramadan.
Ramajano (lit.:
um dos dois épicos da literatura sânscrita da Índia) Ramayana. Vd. Mahabarato, Bagavadgito.
Ramalaho (geogr.) Ramalah, Ramallah.
ramfasto (zool.: ave da América do
Sul, de bico muito longo e grosso) tucano.
ramnacoj (bot.: família de plantas dicotiledôneas dialipétalas, que
tem por tipo o senguinheiro) ramnáceas.
rampi 1 rastejar, serpear, arrojar-se, rojar-se. 2 engatinhar (o bebê). 3 andar de quatro. ramp(ant)a rasteiro, rastejante. rampante de
rojo, rastejando. rampulo (tb. rampaĵo) réptil. forrampi (i.) fugir rastejando. suprenrampi (tr.) (tb. surrampi) escalar.
rano (zool.)
rã, jia. ranbleki (i.) coaxar. raneto 1 rãzinha. 2 rela, perereca. ranhomo homem-rã. ranido (zool.) girino. || la ranoj kantis (ou kvakis): kva, kvak! as rãs coaxavam: croc, croc!
kie ajn rano iras, ĝi ĉiam marĉon sopiras onde quer que ande a rã,
sempre terá saudade do pântano.
ranca rançoso, ardido. ranceco ranço. ranciĝi rançar.
rando 1
1 (de prato, cama, mesa) borda, beira, beirada. 2 margem, extremidade, aba. 3 (lud.:
beirada interna da mesa de bilhar) tabela. randaĵo (tb. ĉirkaŭrando) aba,
barra (de vestido). randeksteraĵo
bordo,
rebordo. randiri (i.) costear.
randmuro parapeito.
akraranda de bordas cortantes, de
arestas vivas. ĉirkaŭrando (tb. randaĵo) aba, barra (de vestido). tranĉrando (a parte cortante de uma lâmina, o lado mais
afiado de um instrumento de corte) gume: tranĉrando de tranĉilo, de hakilo o gume
de uma faca, de um machado. Vd. dorso. vestrando fímbria. vojrando (tb.
vojflanko)
(faixa lateral de uma estrada ou rodovia, destinada a paradas de emergência dos
veículos) acostamento. || sur la rando de abismo à beira do abismo.
rando 2
(econ.: moeda da Namíbia e da África
do Sul; = 100 cendoj) rand.
rango grau, dignidade, classe, graduação, posto, posição, nível, camada, gabarito. ranglisto (sequência de classificação)
“ranking”: li estas la unua en la monda ranglisto de teniso ele é o primeiro no “ranking” mundial de tênis. rangplialtiĝo
promoção,
acesso. altranga qualificado. altrangulo dignitário, alta personagem.
rerangigi (restituir o cargo de alguém) reabilitar.
rerangigo (restituição do cargo de
alguém) reabilitação.
rangifero 1 (zool.: designação comum aos mamíferos artiodátilos
do gênero Rangifer, da família dos cervídeos, conhecidos
vulgarmente como renas ou caribus) rangífer. 2 (zool.: mamífero da família dos cervídeos, Rangifer tarandus) rena,
caribu. Vd. karibuo.
Ranguno (tb. Janguno) (geogr.: cid. de Mianmar e sua antiga cap.)
Rangun, Yangun. Vd. Mjanmao, Birmo, “Pyinmana”.
Ranŝario (geogr.:
mun. do estado de São Paulo) Rancharia. Vd.
San-Paŭlo (‘estado’). ranŝaria (relativo ao mun. Ranŝario SP ou aos seus naturais ou habitantes) ranchariense: la ranŝaria kulturo estas riĉa a cultura ranchariense é
rica. ranŝariano
(o natural ou habitante do mun. Ranŝario SP) ranchariense: la ranŝarianoj
estas feliĉaj
os rancharienses são felizes.
Ranŝo-Kejmado (geogr.:
mun. do estado de Santa Catarina) Rancho Queimado. Vd. Santa-Katarino (‘estado’). ranŝo-kejmada (relativo ao mun. de Ranŝo-Kejmado SC ou aos seus naturais ou habitantes) rancho-queimadense. ranŝo-kejmadano (o natural ou habitante do
mun. de Ranŝo-Kejmado SC) rancho-queimadense.
ranunkolo (bot.: certa planta
ornamental) ranúnculo, rainúnculo, botão-de-ouro. ranunkolacoj (bot.: família de plantas
dicotiledôneas superovariadas, que tem por tipo o ranúnculo) ranunculáceas.
rapo 1 (bot.: planta da
família das crucíferas, cuja raiz é comestível) couve-rábano, couve-rabão.
rapo 2 (tb. centimo) (econ.:
1/100 de svisa franko, moeda de Liechtenstein, da Suíça) rappen.
rapo 3 (mús.) = repo.
rapida rápido, célere, apressado, veloz. rapide depressa, rapidamente,
rápido, com rapidez. rapidi (i.) apressar-se. rapido velocidade. rapidaga (tb. rapidefarema) expedito, pronto. rapideco rapidez, prontidão,
velocidade. rapidefarema =
rapidaga. rapidega impetuoso. rapidege 1 com enorme rapidez, num ápice,
de arrancada, a toque de caixa. 2 (tb. per ĉiuj veloj) a todo o pano. rapidema (tb. rapidmova) ligeiro, lesto. rapidometro taquímetro. rapidmova = rapidema. rapidumo (técn.: cada um dos ajustes na transmissão de um motor, que permitem
regular sua velocidade) marcha: ŝanĝi de la dua al la tria rapidumo mudar da segunda para a
terceira marcha. rapidumŝanĝilo (eng.mec.: conjunto de
engrenagens do motor de um veículo que transmite a força motriz ao eixo das
rodas e que permite alteração da velocidade) caixa de marchas, caixa de câmbio. krozrapido (mar., aer.) velocidade de cruzeiro. malrapida lento, vagaroso. malrapide vagarosamente, devagar. malrapidema (tb.
malrapida) lento, vagaroso, pachorrento.
malrapideco lentidão, vagar. malrapidemo 1
lentidão, vagar. 2 pachorra. malrapidigi atrasar, tornar lento,
desacelerar, retardar, decelerar. malrapidigilo (redutor de velocidade) lombada, quebra-molas. plirapidigi (tb. rapidigi) acelerar, apressar. trorapide de afogadilho. trorapidi (i.) 1 afobar-se. 2 adiantar-se (relógio). trorapidema (tb.
trorapida) precipitado. ¨ aŭtomata rapidumo (ou rapidumŝanĝo) (autom.) câmbio automático. levilo (ou stango) de
rapidumŝanĝo (autom.) alavanca de marchas,
alavanca de câmbio, alavanca de mudanças, alavanca de velocidades. neaŭtomata rapidumo (ou rapidumŝanĝo) (autom.) câmbio manual.
rapiro 1 (hist.: espécie de espada antiga, longa, estreita e
ponteaguda, empregada principalmente para duelo) florete. 2 (desp.:
espada moderna para esgrima, com uma bola elástica na ponta.) florete.
raporti (tr.) 1 relatar, referir, comunicar. 2 fazer relatório de. raporto 1 relatório, relato. 2 reportagem (de jornal). raportaĵo
(tb. reporteraĵo) reportagem.
raportanto (tb. raportisto) repórter, relator. raportisto (tb.
reportero) repórter. kalkulraporto prestação
de contas. ¨ fari (ou doni) raporton pri prestar contas de.
Rapozo 1
(geogr.: mun. do estado de Minas Gerais)
Raposos. Vd. Minas-Ĵerajso
(‘estado’). rapoza (relativo ao mun. de Rapozo MG ou aos
seus naturais ou habitantes) raposense. rapozano (o natural ou habitante do mun. de Rapozo MG) raposense.
Rapozo 2
(geogr.: mun. do estado do Maranhão) Raposa.
Vd. Maranjano
(‘estado’). rapoza (relativo ao mun. Rapozo MA ou aos
seus naturais ou habitantes) raposense: la rapoza kulturo estas riĉa a cultura raposense é rica.
rapozano
(o natural ou habitante do mun. Rapozo MA) raposense: la rapozanoj
estas feliĉaj
os raposenses são felizes.
rapsodo (antigo cantor grego de
rapsódias) rapsodo, rapsode.
rapsodio 1 (entre
os antigos gregos, poema épico, ou parte de poema, destinado a ser recitado de
uma vez) rapsódia. 2 (mús.: composição musical formada de diversos cantos populares ou tradicionais
de um país.) rapsódia.
rara raro, precioso.
raso raça, casta, estirpe, linhagem. rasa racial. rasismo (sistema político que se baseia sobre a crença de que uma raça ou gente
tem missão histórica ou mística e que, para garantir o cumprimento de tal missão,
se tem de conservar pura a raça, proibindo-se o cruzamento com outras raças ou
gentes) racismo.
rasapartigo (hist., pol.) “apartheid”.
rasmiksi (tr.) cruzar, caldear. bonrasa de raça. miksrasa bastardo, mestiço. ¨ nigra
raso raça negra, gente de cor.
raspi (tr.) rapar, raspar,
ralar. raspaĵo apara, raspa. raspilo ralador,
ralo (para legumes, queijos etc.).
rasti (tr.) ancinhar, limpar,
juntar (com ancinho). rastilo ancinho. ¨ sendenta rastilo rodo.
akvorastilo rodo.
rastro (instrumento para cavar
com uma chapa de ferro triangular fixada em ângulo agudo com o cabo) rastro, cavadeira. rastrumo (inf.)
mapa de bits. rastrumero (inf.) “pixel”.
rato rato, ratazana. ratkaptilo ratoeira.
ratanio (bot.: planta medicinal da
família das leguminosas) ratânia, ratânia-do-pará.
ratifi (tr.) = ratifiki.
ratifiki (tr.) (validar tratado
internacional, feito em nome do Estado) ratificar.
raŭka rouco, cavo, roufenho. raŭkeco rouquidào.
raŭkiĝi enrouquecer-se.
Raŭmo (geogr.: cid. da Finlândia) Rauma. raŭmismo
(E-o: ideologia surgida a
partir do “Manifesto de Rauma” (1980), e que critica as metas do movimento
esperantista tradicional e define o conjunto dos esperantistas como uma “minoria
linguística diaspórica autoescolhida”) raumismo.
raŭmisto (E-o: adepto do raumismo) raumista.
raŭpo (zool.) lagarta.
silkraŭpo 1 (tb. silkvermo) (zool.:
designação comum a diversas larvas de mariposas, cujos casulos são tecidos com
seda) bicho-da-seda. 2 (tb. silkvermo,
bombikso) (zool.: a lagarta das mariposas asiáticas da espécie
Bombix mori, cultivada para obtenção da seda) bicho-da-seda.
ravi (tr.) encantar,
extasiar, arrebatar, embevecer, enlear, maravilhar. rava encantador, arrebatador,
maravilhoso. ravo (tb. raviteco) encantamento,
arrebatamento, êxtase, enleio. ravanta arrebatador,
encantador, maravilhoso. ravita
encantado, extasiado: mi estas ravita
pri tio estou
extasiado com isso. raviteco embevecimento,
encantamento, êxtase, enleio. ¨ esti ravita estar encantado.
ravino ravina, sulco (causado pelas
águas), garganta (vale estreito).
razi (tr.) barbear, raspar (a barba), fazer a barba. razejo barbearia, barbeiro. razilo 1 navalha de barba. 2 naifa.
razisto barbeiro.
¨ sin razi barbear-se, fazer a barba.
razeno gazão, relva (de jardim), gramado.
Rb 1
(quím.) símb. de rubidio.
RB 2
(símb.autom.) Bocvano.
RC (símb.autom.) 1 Ĉinujo. 2 Formozo.
RCA (símb.autom.) Centrafriko.
RCH (símb.autom.) Ĉilio.
rd símb. de rado.
Re 1
(quím.) símb. de renio.
Re 2
(mat.: o conjunto dos números reais) Reais.
re/ pref. 1 (indica: repetição,
reiteração) re-:
refari refazer.
2 (indica: retorno à origem) re-: reveni regressar. 3 (indica: ideia geral de recuo,
rebate, resposta) re-: rebrili refletir-se. resoni ressoar. ree de
novo, em repetição. reen para
trás, de volta.
Reo (mit.: deus solar do antigo
Egito) Rá, Rê.
reado (bot.: erva da família das papaveráceas, Papaver rhoeas) papoula-comum.
Readmono (bíbl.: um dos livros da
Bíblia) Deuteronômio. Vd. Pentateŭko,
admono.
reakcio (pol., quím., fís, mec.) reação.
reakcii (i.) reagir. reakciema (pol.) reacionário. reakciilo reagente,
reativo. reakciulo (pol.) reacionário.
reaktoro reator (de avião sem
hélice).
reala real, verdadeiro, sólido, tangível. realo realidade, o real. realaĵo coisa real, realidade (concreta). realeco (qualidade ou estado do que é real) realidade. malreala (tb. nereala) irreal,
ilusório. realisma realista.
realismo 1 (doutrina de Platão e da
Escolástica, que considera as ideias gerais como existentes objetivamente) realismo. 2 (doutrina
segundo a qual a arte não deve embelezar a natureza, mas apresentá-la como
efetivamente é) realismo. superrealismo 1 (automatismo psíquico pelo qual se pretende exprimir pela palavra, pela
escrita ou por outros meios, o funcionamento real do pensamento profundo, sem
nenhuma censura ou controle da razão, sem nenhuma preocupação estética ou moral)
superrealismo.
2 (a escola artística que tenta aplicar esse
programa) superrealismo. realisto realista.
realo 1 (hist.: antiga
unidade monetária espanhola, equivalente a um quarto da peseta) real. 2 (hist.: antiga unidade
monetária de Portugal e do Brasil) realo. 3 (econ.: unidade do sistema monetário
brasileiro, em vigor a partir de 1994; = 100 centavoj) real.
Rebeka (pren.fem.) Rebeca.
rebuso (enigma em que as palavras
são representadas por figuras) enigma figurado, rébus.
recenzi (tr.) criticar, apreciar
(obra, espetáculo etc.), fazer
registro bibliográfico. recenzo crítica,
registro bibliográfico. recenzisto (tb. recenzanto) crítico, censor.
recepto (med.) receita, fórmula,
prescrição. recepti (i.) receitar. receptaro receituário. || doni (ou ordoni) recepton receitar.
recesio (econ.) recessão.
recesiva (tb. ceda) (gen.) recessivo: recesiva
geno gene
recessivo. Vd. domina,
superrega.
recidivo 1 (reaparecimento de uma doença, depois da convalescença de uma anterior)
recidiva, recaída. 2 (acometimento
da mesma doença) recidiva, recaída.
Recifo
(evi., geogr.)
= Resifo (‘mun. de PE’). recifa = resifa. recifano = resifano.
reciproka 1 recíproco, mútuo. 2 (gram.) recíproco: reciproka
verbo verbo
recíproco. reciproke reciprocamente,
mutuamente, um ao outro, vice-versa. reciproki (tr.) reciprocar,
mutuar. reciproko recíproca.
reciprokeco reciprocidade.
recitalo (mús.: execução musical de
solista, ou de solista com acompanhamento) recital.
recitativo (mús.: espécie de canto
declamado, sem compasso fixado, obedecendo apenas ao ritmo natural da frase) recitativo.
red. abrev. de 1 redaktis. 2 redaktisto. 3 redaktanto. 4 redaktejo.
redakcio redação (t.s.).
redakti (tr.) 1 redigir. 2 (cuidar da edição de) editar. redaktado (ação de redigir) redação. redaktanto (abrev.: red.) = redaktisto. redaktejo (abrev.:
red.) (local onde se redige) redação. redaktisto (tb. redaktanto; abrev.: red.) redator. redaktistaro (corpo de redatores) redação. tekstredaktilo (inf.) editor
de texto.
|| redaktis (abrev.: red.) redigiu, redigido por.
redaktoro redator.
Redensano 1
(geogr.: mun. do estado do Pará) Redenção.
Vd. Parao
(‘estado’). redensana (relativo ao mun. Redensano PA ou aos
seus naturais ou habitantes) redencense: la redensana kulturo estas riĉa a cultura redencense é rica.
redensanano
(o natural ou habitante do mun. Redensano PA) redencense: la redensananoj
estas feliĉaj
os redencenses são felizes.
Redensano 2
(geogr.: mun. do estado do Ceará) Redenção.
Vd. Searao
(‘estado’). redensana (relativo ao mun. Redensano CE ou aos
seus naturais ou habitantes) redencionista, redencense: la redensana kulturo estas riĉa a cultura redencionista é
rica. redensanano
(o natural ou habitante do mun. Redensano CE) redencionista, redencense: la redensananoj
estas feliĉaj
os redencionistas são felizes.
Redensan-da-Sero (geogr.:
mun. do estado de São Paulo) Redenção da Serra. Vd. San-Paŭlo. redensan-da-sera (relativo ao mun. de Redenção da Serra SP ou aos seus naturais ou habitantes) redencense. redensan-da-serano (o natural ou habitante do
mun. de Redenção da Serra SP) redencense.
redingoto (vest.) 1 redingote. 2 sobrecasaca.
redukti (tr.) 1 reduzir. 2 tornar menor, diminuir. 3 (fig.) levar a um estado pior, ou menos
livre. redukta redutor:
redukta peco de tubo peça redutora de um cano. redukto redução. reduktebla reduzível, redutível. reduktiĝi reduzir-se. nereduktebla irredutível.
redunda redundante. redundo (tb. redundanco) redundância.
redundanco (tb. redundo) redundância.
reduto reduto, fortim, entrincheiramento.
refo (pedaços de cabo delgado,
fixos na vela do navio pelo seio, e atravessando-a em ilhós abertos nas
costuras dos panos, com o fim de diminuir a superfície da vela quando é
preciso) rizes. refi (tr.) rizar, ferrar as velas (encurtar a vela com os rizes).
refektorio refeitório (de convento,
castelo etc.).
referi (i.) fazer relatório. referaĵo (tb. referato) relatório
(documentado).
referato relatório (geralmente
oficial, documentado).
referenco 1 referência (a texto, como
prova). 2 referências,
recomendação.
referendo = referendumo.
referendumo (direito que têm os cidadãos
de se pronunciarem diretamente sobre as grandes questões de interesse geral,
para aprovar ou reprovar um projeto de lei) “referendum”.
reflekso (fisl.) reflexo,
movimento involuntário. ¨ kondiĉita reflekso (fisl., psic.) reflexo condicionado.
refleksivo (gram.) reflexivo: en E-o la refleksivo si
estas uzata nur ĉe la tria persono em esperanto, o reflexivo si é empregado somente na terceira pessoa. refleksiva (gram.) reflexivo, reflexo: refleksiva pronomo pronome reflexivo. refleksiva
verbo verbo reflexivo.
reflekti (tr.) 1 (fís.) refletir. 2 refletir, repercutir, reverberar. reflekta 1 de reflexão: reflekta angulo ângulo de reflexão. 2 (que reflete) refletor,
refletidor. 3 reflexo, reflexivo. reflekto (fís.) reflexão. reflektaĵo (tb. reflektita bildo, reflektata bildo)
reflexo, imagem refletida. reflektanta (que reflete) refletor. reflektata refletido:
bildo reflektata sur la spegulo uma imagem refletida no espelho. reflektilo (aparelho de
iluminação que permite focalizar e direcionar a luz) refletor. reflektita
refletido: bildo reflektita sur la spegulo uma imagem refletida.
reflektoro 1 refletor, projetor. 2 (tb. lumĵetilo) (autom.) farol.
Reformacio (rel.: movimento que, nos
princípios do séc. 16, quebrou a unidade da Igreja Católica Romana e deu
nascimento ao protestantismo) Reforma.
reformatoro reformador, reformista.
refrakti (tr.) (quebrar ou desviar a
direção dos raios luminosos, caloríficos ou sonoros) refractar, refranger.
refreno 1 estribilho, refrém, refrão. 2 (mús.) refrão, coro.
refuti (tr.) refutar, impugnar,
ilidir, rebater. refuto refutação,
impugnação. nerefutebla irrefutável.
regi 1 (i.) governar, reger, imperar. 2
(tr.) dominar, gerir. regado (ação de governar) regência, governo. reganta (que rege, que impera) regente, imperante. reganto governador, gerente. regantaro poder executivo. regato súdito. regema autoritário. registaro governo. memregeco autodomínio. sinregado (tb. memregado) autodomínio,
autocontrole. superrega (gen.) (tb. domina) dominante:
superrega geno gene dominante. Vd.
ceda, recesiva. superregi (tr.) dominar,
predominar. superregado supremacia. teleregado (sistema)
controle remoto, telecomando. teleregilo
controle remoto (aparelho). ¨ superrego kaj submetiĝo (tb. superregemo
kaj submetiĝemo) (certo tipo de prática sexual) dominação e submissão (D/s).
regali (tr.) regalar,
presentear, mimosear, obsequiar. regalo regalo, bom tratamento. regalado 1 regalo, bom tratamento. 2
festim. forregali (tr.) despedir,
repelir (um importuno).
regatto (corrida de embarcações à
porfia) regata.
regeo (mús.: tipo de música
popular jamaicana surgida na década de 1960) “reggae”.
regeneracio = regenerado.
regento (aquele que rege uma nação
provisoriamente durante a menoridade ou a ausência do rei) regente. regenteco regência (em monarquia).
regio 1 administração de bens
submetida a uma prestação de contas ao Estado) régia, “régie”. 2 (administração
de certos serviços pelo Estado, por meio de agentes seus) régia, “régie”.
regimento (mil.: parte de um exército
sob comando de um coronel) regimento.
regiono 1 região. 2 plaga. 3 terra, zona: ŝi
loĝas en la suda regiono de la urbo ela mora na zona sul da
cidade. 4 (fig.) domicílio. regiona regional.
regionismo regionalismo.
postregiono = landinterno.
registri (tr.) 1 registrar, registar, alistar,
inscrever, averbar. 2 (CD ou DVD) queimar, gravar. 3
(tb. enskribi) (fazer o
registro de alguém em hotel, aeroporto) fazer o “chek in”. Vd. elskribi.
registro
1 registro. 2 (tb. enskribo) (procedimento
de registrar um hóspede na chegada ao hotel) “check-in”. Vd. elskribo.
3 (procedimento de receber o
bilhete de viagem do passageiro, e de emitir o cartão de embarque, em
aeroporto) “check-in”.
registrebla registrável,
registável. registrejo (tb. enregistrejo) (local em
hotel, aeroporto etc. onde se faz o “chek-in”) balcão de registro, “check-in”.
Vd. bileta kontrolejo. registriĝi (tb. enskribiĝi) (apresentar-se para registro em hotel, aeroporto) fazer o “chek in”. registriĝo 1 (tb. enskribiĝo) (procedimento do hóspede que se registra na chegada ao hotel) “check-in”. Vd. elskribiĝo. 2 (tb. enskribiĝo) (procedimento do passageiro de apresentar o bilhete de viagem e
receber o cartão de embarque, em aeroporto) “check-in”. kantoregistri (tr.) (intern.: registrar
num determinado sítio, utilizando um programa adequado, as preferências
musicais de alguém) “scrobble”. kantoregistrado (intern.: registro que se faz em um sítio, utilizando um programa
adequado, em que são informadas as preferências musicais de alguém) “scrobbling”.
reglamenti (tr.) regulamentar,
regular. reglamento regulamentação,
regulamento, disposições. Vd. regulo.
regno 1 reino, país, estado, nação. 2
reino (da Natureza). regnano cidadão. regnaniĝi naturalizar-se. regnestro chefe
de Estado. samregnano concidadão.
¨ Regna kaso Tesouro Nacional. Dua Regno (hist.: criado por Bismarck, 1871–1918) Segundo Reich. minerala regno
reino mineral. Tria Regno (hist.: regime nacional-socialista instaurado por
Hitler, 1933–1945) Terceiro Reich. Unua Regno (hist.: Sacro Império Romano Germânico, 962–1806) Primeiro Reich.
regolo (zool.: ave da família das
trogloditas, Troglodytes musculus) carriça, cambaxirra, corruíra.
regresi (i.) retrogradar,
recuar. regresiva regressivo: regresiva asimilado assimilação
regressiva.
regulo regra, norma, ditame, preceito, disposição. Vd. reglamento. regula 1 regular.
2 (gram.) regular: regula verbo verbo regular. regule regularmente. reguloj regras, disposições. regularo estatuto, regulamento,
regulamento interno, regimento, regimento interno, código, disposições: regularo
de societo regulamento
interno de uma sociedade (ou associação). reguleco regularidade. reguligi regularizar, ajustar: reguligi la kontojn ajustar contas. reguligo (tb. regularigo) regulamentação. regulilo regulador. acidregulilo (quím.:
aditivo alimentar utilizado para modificar ou manter o pH (em sua acidez ou
basicidade) dos alimentos; número E entre 300 e 399) regulador
de acidez, agente regulador de pH. laŭregula 1 regulamentar. 2 (feito com esmero) asseado. malregula (tb. neregula) irregular. naskoregulado controle
de natalidade. neregula 1 (tb. kontraŭregula) irregular. 2 (gram.)
irregular: neregula
verbo verbo
irregular. neregulaĵo irregularidade (coisa irregular). nereguleco irregularidade
(qualidade, estado). pH-regulilo (quím.:
aditivo alimentar utilizado para modificar ou manter o pH dos alimentos; número
E entre 500 e 599) regulador de pH. ¨ reguligi la kontojn kun
iu ajustar as contas com alguém.
regulatoro (técn.,
el.) regulador.
reĝo 1 rei (t.s.),
reinante. reĝa real.
reĝi (i.) reinar (p.f.). reĝado reinado.
reĝeco realeza.
reĝido príncipe,
infante. reĝidino princesa.
reĝino rainha.
reĝolando reino. abelreĝino zool.
abelha-mestra, abelha-rainha, rainha. eksreĝo ex-rei.
¨ reĝa akvo (tb. reĝakvo) (quím.:
mistura de ácido nítrico com ácido clorídrico, muito corrosiva) água-régia. Reĝo Momo (personagem
do Carnaval) Rei Momo.
Reĝoj 2 (bíbl.: nome de
dois livros da Bíblia) Livro dos Reis.
Reĝa
Observatorio de Grenviĉo (escritório central de
pesquisas do Meridiano de Greenwich) Observatório Real de Greenwich.
reĝimo 1 regime, governo, sistema político, sistema de administração de
uma organização. 2 (gram.: relação de subordinação ou de dependência
entre os termos de uma oração ou entre as orações de um período) regência,
regime. ¨ monarka reĝimo regime monárquico, regime
monarquista. seka reĝimo (hist.: proibição por lei do fabrico, transporte e venda de bebidas alcoólicas,
que vigorou de 1920 a 1933 nos EUA) lei seca. totalisma
reĝimo (tb. totalismo) (pol.: regime político em que os direitos dos cidadãos são absorvidos
pelo Estado, e no qual só pode existir um partido) totalitarismo, regime totalitário.
reĝisoro 1 (cine., teat., TV) diretor. 2 (teat.) contrarregra, diretor de cena, ensaiador.
rehabiliti (tr.) 1 (jur.:
restituir os direitos, a capacidade e a situação perdidos a) reabilitar. 2 (med.: fazer recuperar a forma ou função normais, após doença ou lesão)
reabilitar. 3 (pol.) reabilitar.
rehabilito (tb.
rehabilitado) 1 (jur.: restituição dos direitos, da capacidade e da situação perdidos) reabilitação. 2 (med.:
recuperação da forma ou função normais, após doença ou lesão) rehabilito,
rehabilitado: rehabilitado de blinduloj
post blindiĝo reabilitação de cegos após terem-se tornados cegos. 3 (pol.)
reabilitação.
rejkio * (med.: técnica de cura
pela imposição das mãos, usada na medicina alternativa) “reiki”.
Rejkjaviko (geogr.: cid. e cap. da Islândia) Reykjavík,
Reiquiavique. Vd. Islando.
Rejno (geogr.: rio da Europa) Reno.
Rejnlando (geogr.: região da Alemanha) Renânia. Vd. Rejnlando-Palatinato,
Nord-Rejn-Vestfalio.
Rejnlando-Palatinato (geogr.: um dos Estados da Alemanha; cap.: Majenco) Renânia-Palatinado.
Vd. Rejnlando.
rejso (moeda) real. rejsoj réis. milrejso mil-réis.
rejvo* (tb. tutnokta dancfesto kun
elektronika muziko, drogdancfesto) (reunião dançante de jovens aficionados de
“rock”, “rap” etc., geralmente de caráter semiclandestino e não isenta de
espírito rebelde, que se instala em grandes espaços, não contando com sede
fixa) “rave”.
Reĵistro (geogr.:
mun. do estado de São Paulo) Registro. Vd.
San-Paŭlo (‘estado’). reĵistra (relativo ao mun. Reĵistro SP ou aos seus naturais ou habitantes) registrense: la reĵistra kulturo estas riĉa a cultura registrense é
rica. reĵistrano
(o natural ou habitante do mun. Reĵistro SP) registrense: la reĵistranoj
estas feliĉaj
os registrenses são felizes.
reko (esp.) barra fixa (para ginástica).
reklamo (com.) reclamo, reclame,
publicidade. reklami (tr.) fazer reclame de. reklamilo anúncio. pufreklamo propaganda enganosa.
reklamacii (i.) reclamar, fazer
reclamação.
rekomendi (tr.) 1 recomendar, inculcar. 2 registrar (correspondência). rekomendo 1 recomendação.
2 registro (de correspondência). rekomendinda recomendável.
malrekomendi (tr.) desacreditar,
denegrir, desabonar.
rekompenci (tr.) 1 recompensar,
agraciar, galardoar, remunerar, premiar. 2
retribuir mi ne scias, kiel rekompenci
viajn ĝentilaĵojn não sei como retribuir suas gentilezas. rekompenco recompensa, galardão,
remuneração, paga. rekompencinda recompensável,
remunerável. || Dio rekompencu vin! Deus lhe pague!
rekordo recorde, “record”. rekordulo recordista.
rekremento bagaço, resíduo, borra, impurezas. rekrementejo bagaceira.
rekrementicia (fisl.: diz-se das secreções
que são novamente absorvidas, como a saliva, a bile etc.) recrementício.
rekruto recruta, conscrito.
rekta 1 (sem desvio) reto, direito. 2 direto: rekta
trajno al San-Paŭlo trem direto para São Paulo. 3 (gram.) direto: rekta
komplemento complemento
direto. rekte diretamente,
direito. rekto (tb. rekta linio) reta,
linha reta. rektangulo retângulo. rektangula retangular. rekteco retidão,
direitura. rektforma retiforme.
rektigi retificar,
endireitar. rektiĝi retesar-se. rektilo (tb. liniilo) régua.
rektliniigi alinhar. duonrekto (tb. radio) (geom.:
parte de uma reta limitada por um ponto) semirreta. elrektiĝi empertigar-se. malrekta torto, indireto, oblíquo,
inclinado. malrekteco (tb. malrektiĝo) curvatura, tortuosidade. malrektigi desviar, entortar. nerekta 1 indireto: nerekta balotado eleição indireta.. 2 reflexo: li decidiĝis nur pro nerekta influo ele decidiu-se apenas por uma influência reflexa.. 3 (gram.)
indireto: nerekta
komplemento complemento
indireto.
rektifi (tr.) (quím., geom., el.) retificar.
rektifilo (tb. valvo) (el.: ampola de vidro em cujo interior (a vácuo ou não) se controla
um feixe de elétrons) válvula.
rektifiki (tr.) (quíim., geom., el.) =
rektifiki.
rektito (med.) = rektumito.
rektoro reitor (escolar). rektoreco reitoria (qualidade, estado de reitor). rektorejo (tb. rektoroficejo) (gabinete do
reitor) reitoria.
vicrektoro (auxiliar imediato do reitor, professor encarregado de administrar uma
das pró-reitorias que constituem a universidade) pró-reitor, sub-reitor,
vice-reitor.
rektumo (anat.: a última parte do
intestino grosso, a qual vem terminar no ânus) reto. rektumito (med.: inflamação do reto) rectite, retite.
rekviemo 1 (oração católica pelos
mortos, que começa pela palavra latina requiem,
i.e, repouso) réquiem, “requiem”. 2
(mús.: composição musical para missa
com réquiem) réquiem, “requiem”.
rekvizicio (mil.) requisição. rekvizicii (tr.) requisitar
(pessoas ou bens).
relo trilho, carril. reldisduiĝo (fer.) entroncamento. Vd. frogo. relŝanĝilo
(tb. relforko) (fer.) agulha dos trilhos, cróssima.
reltrabo (tb. ŝpalo) (fer.) dormente. relvojo caminho de ferro. elreliĝi descarrilar. interrelo (tb. ŝpuro) (fer.) bitola (de estrada de ferro),
entrelinha. surreligi encarrilar.
relajso (el., fís.: aparelho que
recebe um efeito fraco — mecânico, elétrico etc. — e por seu turno devolve o
mesmo efeito ou um efeito semelhante mais forte, ou que devolve como se deseje
um efeito diferente) relé, “relais”.
relativa 1 relativo , não absoluto, contingente, proporcional. 2 (gram.)
diz-se da palavra que põe em relação uma proposição dependente com a
principal, como o pronome relativo. relativismo (fil.: teoria filosófica
fundada na relativade dos conhecimentos, segundo a qual o homem não conhece
nunca as coisas em si mesmas, mas apenas percebe relações das coisas entre si) relativismo.
reliefo relevo, realce, saliência. reliefigi dar relevo, pôr em relevo,
relevar, realçar. reliefiĝi destacar-se, distinguir-se. altreliefo alto-relevo. duonreliefo (escult.)
médio-relevo. malaltreliefo (tb. bareliefo) baixo-relevo.
senreliefa chato, plano, banal.
religio (p.f.) religião. religia religioso. religiemo religiosidade. religiulo religioso (membro de ordem ou congregação religiosa,
como frade, freira, padre etc.). kontraŭreligia antirreligioso. samreligiano correligionário. senreligia (tb. nereligia) irreligioso. || religio estas la opio de la popolo a
religião é o ópio do povo.
relikvo 1 (resto do corpo de um
santo morto) relíquia. 2 (fig.: resto respeitável) relíquia. relikvujo relicário.
reliŝo (cul.: molho preparado
com vinagre, óleo de oliva, pimenta do reino e sal, a que se pode acrescentar
cebola, salsa, cebolinha, alho, mostarda e outros condimentos, usado para acompanhar
saladas, legumes, carnes e peixes servidos frios) vinagrete.
reluktanco (fís.: num circuito
magnético, grandeza análoga à resistência num circuito elétrico, e que é igual
ao quociente da força magnetomotriz pelo fluxo magnético; símb.: Rm) relutância. Vd. permeanco.
remi (i.) remar, vogar. remanto (tb. remisto) remador. remilo remo. remilforma em forma de remo, remiforme.
rempiedulo remípede, palmípede. remŝipo galera.
Remanso (geogr.:
mun. do estado da Bahia) Remanso. Vd.
Baio (‘estado’). remansa (relativo ao mun. Remanso BA ou aos seus naturais ou habitantes) remansense: la remansa kulturo estas riĉa a cultura remansense é rica.
remansano
(o natural ou habitante do mun. Remanso BA) remansense: la remansanoj
estas feliĉaj
os remansenses são felizes.
remburi (tr.) estofar (cadeiras, bancos etc.), acolchoar. remburo = remburaĵo. remburaĵo (tb.
remburo) forro, enchimento, estofo.
remii (desp.) empatar: malgraŭ ĉiuj klopodoj, la du teamoj remiis je 0 x 0
(nulo kontraŭ nulo) apesar de todos os esforços, os dois times
empataram em 0 x 0 (zero a zero). remio (desp.) empate: la remio je 0 x 0 (nulo kontraŭ nulo) estis justa
rezulto de la matĉo o empate de 0 x 0 (zero a zero) foi um
resultado justo do jogo.
Remiĵjo (geogr.:
mun. do estado da Paraíba) Remígio. Vd.
Paraibo (‘estado’). remiĵja (relativo ao mun. de Remiĵjo PB ou aos seus naturais ou
habitantes) remigense,
remigioense. remiĵjano (o natural ou habitante do
mun. de Remiĵjo PB) remigense,
remigioense.
remisio (med.: diminuição temporária
dos sintomas de uma doença) remissão, alívio, melhoras.
remizo (construção ou local,
geralmente coberto, onde se guardam coches, veículos, barcos etc.) garagem, recolhimento, cocheira, hangar.
remonto (mil.: fornecimento de cavalos
para um exército) remonta.
remorko reboque.
remparo 1 baluarte, bastião, trincheira, muralha, anteparo, reparo. 2 (fig.)
qualquer meio de defesa ou abrigo. ¨
krenela remparo muralha com ameias.
reno (anat.: órgão duplo na
região lombar, e que segrega a urina) rim. rendoloro nefralgia. renoforma reniforme. renomalsano nefrite. renŝtoneto cálculo renal. rentubo ureter. surrena
(anat.: que está sobre o rim) adrenal, suprarrenal: surrena
glando glândula
adrenal (ou suprarrenal).
rendevuo (acordo pelo qual duas ou
mais pessoas se encontram na mesma hora e no mesmo local) entrevista, encontro,
“rendez-vous”. amrendevuo encontro amoroso.
rendimento 1
rendimento. 2 desempenho.
renegato (p.f.: pessoa que deixou sua
religião ou seu partido) renegado.
Renesanco (movimento literário,
artístico e científico dos séculos 15 e 16, caracterizado principalmente pela
imitação à antiguidade clássica) Renascença.
renio (quím.: elemento químico de número atômico 75; símb.: Re) rênio.
renitenta (med.) renitente,
teimoso, contumaz.
renkonti (tr.) encontrar, achar, deparar. renkonto encontro. renkontiĝi 1 encontrar-se: renkontiĝi kun iu encontrar-se com alguém. 2 reunir-se. renkontiĝo 1 encontro. 2 reunião. interrenkonto entrevista.
renomo renome, fama, celebridade.
rento 1 renda, rendas, rendimento,
rendimentos: deklari sian renton
declarar seus
rendimentos. 2 provento. 3
juro. rentumo juro.
rentgeno (fís.: unidade de dose de
exposição à radiação, equivalente a 2,58 ´ 10‑4
C/kg; símb.: R) roentgen,
röntgen. rentgenilo máquina
de raios X (em aeroportos etc.).
rentgenio (quím.: elemento químico de número atômico 111; símb.: Rg) roentgênio.
renversi (tr.) derrubar, derribar,
tombar, revirar, deitar por terra, abater, entornar. renverse em sentido inverso. renversiĝi 1 virar, tombar (i.). 2 (falando-se de
veículo) capotar. renversiĝo derrocada.
reoforo (el.: cada um dos fios
metálicos que numa pilha conduzem as duas correntes elétricas) reóforo.
reostato (fís.: aparelho que se
instala num circuito para fazer variar a resistência) reóstato.
repo (mús.) “rap”. repmuziko (mús.)
“rap”.
repertuaro repertório (de um teatro, de
um artista).
repliko 1 (resposta incisiva a um
dito ou escrito) réplica. 2 (tb. limvorto, signovorto) (teat.: últimas palavras
de um ator, que indicam a outro o momento de falar ou de entrar em cena) deixa. 3 (cópia que um artista faz
de uma obra sua) réplica. 4 reflexão.
repliki (tr.) replicar. ¨ doni replikon (teat.) dar uma deixa. maltrafi replikon (teat.) perder uma deixa.
reportero (tb. raportisto) (jornalista que reúne informações, fotografias, entrevistas para
jornal ou filme) repórter. reporteraĵo
(tb. raportaĵo) reportagem.
reprezalio (ato juridicamente proibido
que um Estado pratica contra um ato ilegal de outro Estado, principalmente em
estado de guerra) represália.
reprezenti (tr.) representar. reprezentanto representante.
repso (têxt.: tecido de seda ou de
lã grossa com que se estofam cadeiras e sofás e de que se fazem reposteiros) repes,
“reps”.
reptilio (zool.: espécime dos
répteis) réptil. reptilioj (zool.: classe de vertebrados que inclui as tartarugas, cágados,
lagartos, serpentes, crocodilos, jacarés etc.) répteis.
repudii (tr.) (de forma unilateral, desfazer
o casamento, por vontade exclusiva do marido, sem intervenção de instância
jurídica) repudiar. repudio repúdio:
la repudio estis la sola formo de eksedziĝo
ĉe la hebreoj o repúdio era a única forma de divórcio entre os hebreus.
reputacio reputação, renome, conceito. bonreputacia conceituado, afamado.
Reriutabo (geogr.:
mun. do estado do Ceará) Reriutaba. Vd.
Searao (‘estado’). reriutaba (relativo ao mun. de Reriutabo CE ou aos seus naturais ou
habitantes)
reriutabano, reriutabense. reriutabano (o natural ou habitante do
mun. de Reriutabo CE) reriutabano,
reriutabense.
Resifo (geogr.:
mun. do Brasil, cap. do estado de Pernambuco) Recife. Vd. Pernambuko (‘estado’). resifa (relativo ao mun. Resifo PE ou aos seus naturais ou habitantes) recifense: la resifa kulturo estas riĉa a cultura recifense é rica.
resifano
(o natural ou habitante do mun. Resifo PE) recifense: la resifanoj
estas feliĉaj
os recifenses são felizes.
respekto respeito, deferência. respekta respeitoso.
respekti (tr.) respeitar. respektegi venerar, acatar. respekteginda 1 venerando, venerável,
respeitabilíssimo. 2 formidável, tremendo.
respektema respeitador,
respeitoso. respektinda 1 respeitável, venerando, colendo, precolendo. 2 formidável, tremendo. respektoplena respeitoso. malrespekti (tr.) desrespeitar,
desacatar. malrespektema 1
desrespeitoso. 2 da pá virada. nerespektema
desrespeitoso.
respektiva (que diz respeito a cada um
dos objetos tratados) respectivo.
respondi 1 (tr.) responder,
corresponder (a alguma coisa), rebribuir.
2 (telefone) atender: dum la tuta tago li
nur respondadis la telefonon durante todo o dia, ele
apenas atendeu o telefone. responda 1 (tb. respondanta, interresponda) correspondente. 2 (tb. priresponda) responsável. responde em resposta. respondo resposta. respondanto correspondente. respondaro (tb. oftaj demandoj) (inf., intern.: documento
que apresenta as perguntas mais comuns sobre um determinado assunto, acompanhadas
de suas respectivas respostas) perguntas frequentemente formuladas, FAQ. respondeca responsável. respondeco (tb. prirespondo) responsabilidade. respondigi responsabilizar. respondeci (i.) (tb. respondi pri, respondi por, respondumi) tomar sob sua
responsabilidade, responsabilizar-se por. kontraŭrespondo 1 contrarresposta.
2 reflexão. kunrespondi (i.) (tb. interrespondi) corresponder a. priresponda responsável. senrespondeculo (tb. ventkapulo) (indivíduo que age de
maneira inconsequente, louca, irresponsável) porra-louca. ¨ akre respondi refilar (lus.).
responsi (i.) responsabilizar-se,
ser responsável por. responso (rel.) responso.
respubliko república. respublika da
república, republicano. respublikano republicano,
partidário da república.
Respubliko Ĉinio (geogr.) = Tajvano (‘país’).
Respubliko
Makedonio (tb.
Makedonio, Iama
Jugoslavia Respubliko Makedonio) (geogr.: país da Europa balcânica) Macedônia, República da
Macedônia, Antiga República Iugoslava da Macedônia.
resti (i.) 1 ficar, permanecer, restar, sobrar: ni ĉiuj manĝis, sed
ankoraŭ iom restis todos nós comemos, mas ainda sobrou um pouco. 2 faltar: restas nur du semajnoj ĝis la kongreso faltam só duas semanas para
o congresso. resto resto. restadi (i.) morar,
permanecer. restado permanência,
tempoarada, estada. restadejo residência,
moradia. restaĵoj restos. restanta restante. restigi fazer ficar, deixar. kamporestado (tb. ripozrestado) vilegiatura. postresti (i.) permanecer,
continuar. postrestaĵoj restos. superresta excedente.
¨ junulara
restadejo albergue da juventude. resti ĉe ser com: la elekto fari tion restas ĉe vi a escolha de fazer isso é com você.
restaŭri (tr.) recuperar. restaŭrkopio (inf.) arquivo de “back-up”.
restitui (tr.) restituir. restituo restituição.
restoracio restaurante. restoraciaĉo casa de pasto, baiuca, frege-mosca, restaurante chinês, espelunca. restoraciejo (tb.
manĝadkorto) (em “shopping centers”, local em que estão localizados
os estabelecimentos que servem diversos tipos de refeições) praça
de alimentação. restoraciestro gerente
de restaurante. ¨ memserva
restoracio “self-service”,
restaurante “self-service”, restaurante de autosserviço.
resumi (tr.) resumir,
recapitular. resume em
resumo. resumo resumo,
sumário, suma, soma, apanhado. resumeto sinopse,
súmula. vivresumo (documento
em que reúnem dados relativos às características pessoais, atividades etc.) currículo,
“curriculum vitae”.
reŝ [Hebr.] (vigésima letra do alfabeto hebraico) “resh”.
Ret (astr.)
abrev. de Reteto.
reto rede (p.f.), malhas,
trama. reteca (tb. retforma) reticulado, reticular, retiforme. retejo (intern.) = TTT-paĝaro. retero malha.
reteto retículo.
retforma =
reteca. retumejo (intern.:
lanchonete ou restaurante que dispõe de microcomputadores com acesso à
internet) cibercafé, “cybercafé”. enretigi 1 (prender em rede) enredar, colher na rede. 2
(prender em rasca (‘rede’)) enrascar. 3 (tb. embarasi)
(fig: pôr em dificuldade) enrascar,
complicar. enretiĝi 1 (prender-se
em rede) enredar-se. 2 (prender-se
em rasca (‘rede’)) enrascar-se. 3 (tb. embarasiĝi) (fig: pôr-se em
dificuldade) enrascar-se,
complicar-se, meter-se numa enrascada. 4 (fig.) cair na armadilha, cair na esparrela. flamreto = kaserolsubtenilo.
harreto redinha (para cabelo). interreto (inf.,
teletr.: rede mundial de computadores) internet. interret-uzanto (inf.: usuário da internet) internauta. metalretaĵo tela metálica. trenreto arrastão, rede de pesca. ¨ Delegita Reto (E-o: o conjunto dos
delegados da UEA) Rede de Delegados. Vd. delegito.
Reteto (astr.: constelação do hemisfério sul; lat.: Reticulum, Reticuli;
abrev.: Ret) Rede.
retino retina (membrana do olho, em
que se formam as imagens, e que transmite a percepção ao cérebro por intermédio
do nervo ótico).
retoro 1 (ret.: mestre em
retórica, tratadista ou professor de retórica) retórico, rétor. 2 (fig.: orador de
declamação afetada) retórico,
rétor. retoraĵo (estl., ret.) figura
de retórica, figura de linguagem. retorika (ret.: relativo à retórica) retórico.
retoriko (tb. parolarto) (fil., ret.: a
arte de falar com eloquência e acerto) retórica,
oratória.
retorto (vaso bojudo de vidro ou
louça, com gargalo curvo e voltado para baixo, e que se emprega na destilação) retorta.
retrati (tr.)
(fin.) retirar (depósito de banco). retrato retirada (de depósito).
retreto (mil.: afastamento de um
exército, que deixa uma posição sob pressão do inimigo) retirada.
retro/ pref. (indica movimento para trás) retro-: retroiri retroceder, recuar, andar para trás.
retroaktiva (que tem efeito para trás, isto é, relativamente ao passado) retroativo:
retroaktiva leĝo lei retroativa.
retrospektiva (relativo ao passado,
voltado para coisas passadas) retrospectivo.
retroviruso
(med.) retrovírus.
retuŝi (tr.) (fot.) retocar.
reŭmatismo (med.: doença dolorosa das
articulações ou dos músculos) reumatismo. reŭmatismulo (med.: indivíduo que sofre de reumatismo) reumático.
rev. abrev. de reviziita.
revi (i.) 1 sonhar (acordado), devanear, fantasiar. 2 divagar. revo 1 sonho,
devaneio, fantasia. 2 divagação. revado sonho, devaneio. disreviĝi (tb. elreviĝi) ficar
desapontado. disreviĝo (tb. elreviĝo) desilusão, desengano,
decepção. disrevita desapontado.
elrevigi desiludir. elreviĝi
ficar desapontado, desiludir-se,
desenganar-se. elreviĝo = disreviĝo. ¨ la
usona revo o sonho americano. || tiuj ĉarmaj, revemaj okuloj aqueles
olhos formosos e cismadores.
revanĉo (desp.) revanche.
revelacio (rel.) revelação. revelacii (tr.) revelar:
ankoraŭ ne
estis revelaciita al Samuel la vorto de la Eternulo ainda não tinha sido
revelada a Samuel a palavra do Senhor.
reverso reverso. reversi (tr.) (refazer uma peça de
roupa, com o avesso para fora) revirar, virar pelo avesso. reversita pelo avesso. ¨ reversebla ŝtofo tecido de duas faces (iguais), “double faced”.
revizi (tr.) = revizori.
revizii (tr.) 1 revistar, inspecionar. 2 rever, copidescar, fazer revisão (de texto, de processo etc.). revizio 1 revisão, copidesque, “copy”.
2 revista. reviziisto revisor.
reviziita (abrev.: rev.) revisado.
revizoro 1 inspetor. 2 auditor. revizori (tr.) auditar,
inspecionar. revizorado auditoria,
inspeção. kontrevizoro (econ.:
perito de contabilidade a quem se dá a incumbência de examinar minuciosamente e
dar parecer sobre as operações contábeis de uma empresa ou instituição,
atestando sua correção ou incorreção e a veracidade do balanço geral) auditor,
auditor fiscal. ¨ ŝtata kontrevizoro auditor
fiscal da receita estadual.
revolucio (pol., fig.) revolução. revoluciigi revolucionar. revoluciulo (tb. revoluciinto) revolucionário.
kontraŭrevolucia 1 (tb.
nerevoluciema) (pol.: contrário às revoluções) antirrevolucionário. 2 (pol.:
que se opõe a uma revolução anterior) contrarrevolucionário.
nerevoluciema (tb. kontraŭrevolucia) (contrário às revoluções) antirrevolucionário.
revolvero (arma de fogo) revólver.
revuo revista (t.s.). revui (tr.) passar
em revista.
rezedo (bot.: gênero de plantas
aromáticas, Reseda odorata) reseda,
minhonete, resedá.
Rezendo (geogr.: mun. do estado do
Rio de Janeiro) Resende. Vd. Rio-de-Ĵanejro
(‘estado’). rezenda (relativo ao mun. Rezendo RJ ou aos
seus naturais ou habitantes) resendense: la rezenda kulturo estas riĉa a cultura resendense é rica.
rezendano
(o natural ou habitante do mun. Rezendo RJ) resendense: la rezendanoj
estas feliĉaj
os resendenses são felizes.
rezervi 1
(tr.) 1 reservar, guardar. 2 (inf.) fazer “back-up”. rezervo reserva, restrição. rezervita reservado: rezervita
seĝo assento
reservado. rezervujo reservatório.
Rezervo 2
(geogr.: mun. do estado do Paraná) Reserva.
Vd. Paranao
(‘estado’). rezerva (relativo ao mun. Rezervo PR ou aos
seus naturais ou habitantes) reservense: la rezerva kulturo estas riĉa a cultura reservense é rica.
rezervano
(o natural ou habitante do mun. Rezervo PR) reservense: la rezervanoj
estas feliĉaj
os reservenses são felizes.
rezigni (tr.) resignar, abrir
mão de, renunciar, demitir-se de, abandonar, largar mão de: rezigni ion (ou pri io) abrir mão de alguma
coisa. rezigno resignação,
repúdio. ¨ tujtuja rezigno de drogo (privação,
voluntária ou não, de substâncias tais como álcool, heroína ou qualquer outra
droga de que se é dependente) abstinência de droga.
rezignacio resignação, conformação, conformidade. rezignacii (i.) resignar-se,
conformar-se. rezignaciema resignado.
rezino (bot.: matéria inflamável,
consistente, de cor amarelada, que corre de certas árvores, e particularmente
das coníferas) resina. rezina resinoso.
rezinaĵo (quím.) =
kolofono (‘espécie de resina’). rezineca resinoso.
rezinhava resinífero.
rezisti (i.) resistir, relutar,
fazer frente a. rezisto resistência,
relutância. rezistema 1 resistente.
2 rústico. rezisthomo (mil., pol.) resistente. la rezisthomoj eksplodigis la ponton os resistentes explodiram a ponte. lumrezista (tb. kolorkonserva) (que mantém suas cores, mesmo se exposto à luz) fotorresistente. veterrezistema resistente às intempéries, rústico.
rezistanco (el.: dificuldade que os corpos
opõem à passagem de uma corrente) resistência elétrica.
rezolucio resolução (tomada em assembleia).
rezoluta resoluto, determinado, firme. rezoluteco resolução, determinação,
firmeza.
rezoni (i.) raciocinar. rezonema raciocinador. disrezoni (i.) divagar.
¨ dedukta rezonado (tb. dedukta
rezono) raciocínio dedutivo.
rezulti (i.) resultar, redundar, reverter. rezulto 1 (tb.
rezultato) resultado,
consequência, conclusão. 2 efeito. rezultigi resultar em, ter como
resultado. senrezulta sem resultado, fútil. ¨
rezulti en nenio (tb. finiĝi
en la sablo) dar
em nada, acabar em pizza, dar em pizza: la diskuto rezultis
en nenio a
discussão deu em nada; a discussão acabou em pizza.
rezultato (tb. rezulto) resultado, consequência,
conclusão. rezultatigi resultar
em, ter como resultado. senrezultata sem resultado, fútil.
Rf (quím.) símb. de ruterfordio.
Rg 1
(quím.) símb. de rentgenio.
RG 2
(símb.autom.) Gvineo.
RGT símb. de kargotuno.
Rh 1
(quím.) símb. de rodio.
RH 2 (símb.autom.) Haitio.
RI (símb.autom.) Indonezio.
Rio 1
(geogr.) = Rio-de-Ĵanejro (‘estado do
Brasil’)
Rio 2
(geogr.) = Rio-de-Ĵanejro (‘mun. do RJ’)
Riado (geogr.: cid. e cap. da Arábia Saudita) Riad,
Riade, Ar-Riyad: la ĉefurbo de Sauda Arabujo estas Riado
a capital da
Arábia Saudita é Riad.
rialo (econ.: moeda de vários
países) rial. ¨ rialo irana (econ.: moeda do Irã; = 100 dinaroj) rial iraniano. rialo jemena (econ.: moeda do Iêmen; = 40 bogŝoj ou 100 filsoj) rial iemenita. rialo katara (econ.: moeda do Catar; = 100 dirhamoj) rial do Catar. rialo omana (moeda de Omã; = 1000 bajzoj) rial omani. rialo saud-arabia (econ.: moeda da Arábia Saudita; = 100 halaloj = 20 kirŝoj) rial saudita.
Riaŝano (geogr.:
mun. do estado da Paraíba) Riachão. Vd.
Paraibo (‘estado’). riaŝana (relativo ao mun. de Riaŝano PB ou aos seus naturais ou
habitantes) riachãoense.
riaŝanano (o natural ou habitante do
mun. de Riaŝano PB) riachãoense.
Riaŝan-do-Bakamarto (geogr.:
mun. do estado da Paraíba) Riachão do Bacamarte. Vd. Paraibo (‘estado’). riaŝan-do-bakamarta (relativo ao mun. de Riaŝan-do-Bakamarto PB ou aos seus naturais ou habitantes) riachonense. riaŝan-do-bakamartano (o natural ou habitante do
mun. de Riaŝan-do-Bakamarto PB) riachonense.
Riaŝan-do-Ĵakuipo (geogr.:
mun. do estado da Bahia) Riachão do Jacuípe. Vd. Baio (‘estado’). riaŝan-do-ĵakuipa (relativo ao mun. Riaŝan-do-Ĵakuipo BA ou aos seus naturais ou habitantes) jacuipense: la riaŝan-do-ĵakuipa kulturo estas riĉa a cultura jacuipense é rica.
riaŝan-do-ĵakuipano
(o natural ou habitante do mun. Riaŝan-do-Ĵakuipo BA) jacuipense: la riaŝan-do-ĵakuipanoj estas feliĉaj os jacuipenses são felizes.
Riaŝo-de-Santano (geogr.:
mun. do estado da Bahia) Riacho de Santana. Vd. Baio (‘estado’). riaŝo-de-santana (relativo ao mun. Riaŝo-de-Santano BA ou aos seus naturais ou habitantes) riachense: la riaŝo-de-santana kulturo estas riĉa a cultura riachense é rica.
riaŝo-de-santanano
(o natural ou habitante do mun. Riaŝo-de-Santano BA) riachense: la riaŝo-de-santananoj estas feliĉaj os riachenses são felizes.
ribo (bot.: bagas comestíveis da
groselheira, Ribes rubrum e outras) groselha.
¨ dorna ribo (bot.) = groso (Ribes uva-crispa).
Ribamaro (geogr.:
outra denominação do mun. San-Ĵoze-de-Ribamaro MA) São José de Ribamar, Ribamar. ribamara = san-ĵoze-de-ribamara. ribamarano = san-ĵoze-de-ribamarano.
Ribamar-Fikeno (geogr.:
mun. do estado do Maranhão) Ribamar Fiquene. Vd. Maranjano
(‘estado’). ribamar-fikena (relativo ao mun. de Ribamar-Fikeno MA ou aos seus naturais ou
habitantes) fiquenense.
ribamar-fikenano (o natural ou habitante do mun.
de Ribamar-Fikeno MA) fiquenense.
Ribejra-do-Pombalo (geogr.:
mun. do estado da Bahia) Ribeira do Pombal. Vd. Baio (‘estado’). ribejra-do-pombala (relativo ao mun. Ribejra-do-Pombalo BA ou aos seus naturais ou habitantes) pombalense: la ribejra-do-pombala kulturo estas riĉa a cultura pombalense é rica.
ribejra-do-pombalano
(o natural ou habitante do mun. Ribejra-do-Pombalo BA) pombalense: la ribejra-do-pombalanoj estas feliĉaj os pombalenses são felizes.
Ribejrano (geogr.:
mun. do estado de Pernambuco) Ribeirão. Vd.
Pernambuko (‘estado’). ribejrana (relativo ao mun. Ribejrano PE ou aos seus naturais ou habitantes) ribeirãoense: la ribejrana kulturo estas riĉa a cultura ribeirãoense é
rica. ribejranano
(o natural ou habitante do mun. Ribejrano PE) ribeirãoense: la ribejrananoj
estas feliĉaj
os ribeirãoenses são felizes.
Ribejran-das-Nevo (tb. Nevo) (geogr.: mun. do estado de
Minas Gerais) Ribeirão
das Neves, Neves. Vd. Minas-Ĵerajso
(‘estado’). ribejran-das-neva (tb. neva) (relativo ao mun. Ribejran-das-Nevo MG ou aos seus naturais ou habitantes) nevense, ribeirão-nevense: la ribejran-das-neva (ou neva) kulturo estas riĉa a cultura nevense (ou ribeirão-nevense) é rica. ribejran-das-nevano
(tb. nevano) (o natural ou habitante do mun. Ribejran-das-Nevo MG) nevense, ribeirão-nevense: la ribejran-das-nevanoj (ou nevanoj) estas feliĉaj os nevenses (ou ribeirão-nevenses) são felizes.
Ribejran-Piro (geogr.:
mun. do estado de São Paulo) Ribeirão Pires. Vd. San-Paŭlo (‘estado’). ribejran-pira (relativo ao mun. Ribejran-Piro SP ou aos seus naturais ou habitantes) ribeirão-pirense,
ribeirão-piresino: la
ribejran-pira kulturo estas riĉa a cultura ribeirão-pirense
é rica. ribejran-pirano
(o natural ou habitante do mun. Ribejran-Piro SP) ribeirão-pirense,
ribeirão-piresino: la ribejran-piranoj estas feliĉaj os ribeirão-pirenses são felizes.
Ribejran-Preto (geogr.:
mun. do estado de São Paulo) Ribeirão Preto. Vd. San-Paŭlo (‘estado’). ribejran-preta (relativo ao mun. Ribejran-Preto SP ou aos seus naturais ou habitantes) ribeirão-pretano: la ribejran-preta kulturo estas riĉa a cultura ribeirão-pretana
é rica. ribejran-pretano
(o natural ou habitante do mun. Ribejran-Preto SP) ribeirão-pretano: la ribejran-pretanoj estas feliĉaj os ribeirão-pretanos são felizes.
ribeli (i.) rebelar-se,
revoltar-se, sublevar-se, amotinar-se, insurgir-se. ribelo revolta, rebelião, rebeldia,
insurreição. ribelanto rebelde,
revoltoso, insurreto. ribelema rebelde.
ribeleto intentona,
motim, distúrbio. ribeligi revoltar,
insurgir, rebelar. ¨ instigi ribelon excitar revolta.
riboflavino (quím.: pigmento amarelo cristalino da flavina, membro do complexo de
vitaminas B) riboflavina, vitamina B2, vitamina do crescimento.
riceli (tr.) (ocultar coisa
furtada, com finalidade de ajudar ao gatuno, ou de vendê-la em seu próprio
proveito) receptar. riceli (jur.) receptação. ricelado (jur.) receptação. ricelisto receptador.
ricevi (tr.) receber, obter,
haver. ricevo recebimento,
recepção, obtenção, colação: ricevo de universitata grado colação de grau universitário.
ricevado
recepção, recebimento, colação: ricevado de universitata grado colação
de grau universitário. ricevatesto recibo. ricevilo (tb. ricevaparato) receptor. ricevinto donatário. ricevisto cobrador. kunricevanto codonatário. monricevi (tr.) cobrar. monricevado
cobrança. monricevisto cobrador.
Richter
(Charles Francis) (sismólogo americano, 1900-1985) Charles Francis Richter. ¨ skalo
de Richter (escala para medir terremotos) escala Richter.
ricino (bot.) rícino,
mamoneiro, carrapateiro. ricinoleo óleo
de rícino.
riĉa rico, abundante, fértil, endinheirado, ditoso. riĉaĵo riqueza (material). riĉaĵoj bens, cabedais, riquezas. riĉeco riqueza.
riĉega opulento,
abastado, exuberante. riĉigi enriquecer.
riĉiĝi enriquecer-se. riĉulo rico,
homem rico. malriĉa pobre. malriĉega indigente,
paupérrimo. malriĉulo pobre, homem pobre.
ridi (i.) rir, rir-se, rir-se
de. rido riso.
ridaĉi (i.) rir estupidamente. ridado risado. ridegi (i.) gargvalhar,
dar gargalhadas, rir às gargalhadas. rideti (i.) sorrir,
dar um ar de riso. rideto sorriso.
ridiga de
fazer rir, de rir, risível, cômico, hilariante, divertido. ridigisto bobo, histrião. ridinda ridículo, risível, burlesco.
ridindaĵo ridicularia, ridículo. ridindigi ridicularizar. ekridegi (i.) estalar
de riso. ekrideti (i.) sorrir.
mokrido 1 (tb. mokridado) vaia,
assuada. 2 dictério, ditério. subridi (i.) rir à socapa. ¨
ridi pro (ou pri) rir de, rir-se de : mi ridas
pro ŝia naiveco rio-me da ingenuidade dela. ||
ridinde! 1 ridículo!. 2 é boa! (iron.). esti ridiga ser de rir. plej bone ridas, kiu laste ridas ri melhor quem ri por
último.
rielo (econ.: moeda do Camboja; =
100 senoj) riel.
rifo recife, escolho, baixio, parcel. Vd. ŝero.
riflo (tb. karabeno) (espingarda
de cano raiado, para dar movimento de rotação ao projétil) rifle, refle.
rifuĝi (i.) refugiar-se,
acolher-se, asilar-se. rifuĝa de
refúgio. rifuĝo refúgio,
abrigo. rifuĝejo (lugar onde alguém se oculta
temporariamente) refúgio, esconderijo, pouso, abrigo. rifuĝinto refugiado.
rifuzi (tr.) recusar, denegar,
indeferir, negar, negar-se a, enjeitar. rifuzo recusa, repulsa, repulsão. ekrifuzi (tr.) recusar-se
a. forrifuzi (tr.) resignar,
desistir, demitir-se de. nerifuzebla irrecusável. servorifuzinto insubmisso.
rigi 1
(tr.) 1 (prover um navio ou um mastro de todos os utensílios e arrumá-los
adequadamente) armar,
aparelhar, equipar, aprestar. rigo equipagem.
rigisto armador
(de navio).
Rigo 1
(geogr.: cid. e cap. da Letônia, na Europa) Riga.
rigardi (tr.) 1 olhar, mirar,
observar, fitar: ŝi
rimarkis, ke ies okuloj ŝin fikse rigardas ela notou que os olhos de alguém a miravam fixamente.
2 ter (por), considerar. rigardo olhar: ĵeti rigardon lançar um olhar. rigardadi (tr.) contemplar.
rigardejo belvedere,
mirante. rigardeti (tr.) (tb. ekrigardi) relancear, olhar de relance.
rigardsorĉi (tr.) fascinar. celrigardilo alça de mira. elrigardi (i.) 1 observar. 2 (arc.)
parecer, ter o aspecto de. 3 espiar:
post la muro elrigardis
kelkaj kapetoj por
trás do muro esparm algumas cabecinhas. pririgardi (tr.) examinar,
inspecionar. retrorigardo retrospectiva, retrospecto,
retrospecção. superrigardi (tr.) 1 (olhar superficialmente,
sem se fixar em detalhes) passar (ou
dar) uma vista-d’olhos: la instruisto superrigardis la ekzamenojn kaj ridetis o professor deu uma vista-d’olhos nas provas
e sorriu. 2 (olhar de uma posição mais alta) abarcar: de la monteto oni povis ĉirkaŭrigardi la tutan urbeton da colina podia-se abarcar a cidadezinha inteira. 3 (controlar,
como superior) supervisionar, supervisar: la Direktoro superrigardas plenumon de la operciojn o Diretor supervisiona o cumprimento
das operações. superrigardo 1
(olhar superficial) vista-d’olhos,
olhadela, lance de olhos, lance de vista, vista de olhos. 2 vista, visão: la
monteto ebligas superrigardon de la tuta urbeto a colina possibilita uma
visão de toda a cidadezinha. 3 (controle) supervisão: la Direktoro tenas superrigardon pri la plenumo de la operacioj o Diretor mantém uma
supervisão do cumprimento das operações. 4
(fig.: apresentação ampla de determinado
assunto) panorama: li
prezentis superrigardon pri la Esperanta libroproduktado ele apresentou um panorama da produção de livros de
esperanto. ¨ rigardi al dar para: la
domo rigardas al la sudo a casa dá para o sul. rigardi sin considerar-se. || ĵeti koleran rigardon al iu olhar
feio para alguém. ĵeti rigardon lançar um olhar.
rigida 1 rígido, teso, rijo, hirto, espetado: rigida
de frosto rígido
de frio. rigida karaktero caráter rígido. 2 inflexível, severo, austero. rigideco rigidez, rijeza, tesura. rigidigi entorpecer, retesar,
entesar. rigidiĝi entorpecer, retesar-se, endurecer. malrigida flexível, elástico, bambo. ¨ kadavra rigideco rigidez
cadavérica.
rigli (tr.) fechar (com ferrolho), aferrolhar, trancar (porta, janela). riglilo (tranqueta
corrediça) ferrolho,
tranca, fecho.
rigora 1 rigoroso, exato, restrito, rígido. 2 (diz-se de luto) pesado.
rigoro rigor,
aperto. rigoreco rigor,
aperto. malrigora clemente. morrigora austero.
rijeto (cul.) espécie de comida
que consiste em carne de porco ou de frango picada e misturada com banha.
rikani (i.) dar um ar de riso
alvar ou mordaz. rikano chacota,
escárnio. rikanado chacota,
escárnio.
rikiŝo (carro pequeno e leve,
puxado por um homem, de uso no Oriente) jinriquixá, riquixá, riquexó,
oriquexó, oriquixá.
rikolti (tr.) colher, ceifar,
segar, recolher. rikolta (relativo à colheita, à ceifa) ceifeiro. rikolto (conjunto dos produtos agrícolas de um ano) safra,
colheita. rikoltado (ação
de colher, de ceifar) colheita, messe, ceifa. rikoltaĵo (o que se colhe) colheita. rikoltilo foice.
rikoltileto foicinha.
rikoltisto ceifeiro.
rikoltmaŝino segadora, ceifeira, máquina de ceifar. postrikolti (tr.) respigar.
vinberrikolti (tr.) vindimar. vinberrikolto (colheita
das uvas) vindima.
rilaksi (i.) (med.) relaxar, desestressar. rilaksado (med.)
relaxamento.
rilati (i.) referir-se, ter relação com, dizer respeito a, ter a ver com: tiu
fakto rilatas al la skandalo
de la ministrejo esse
fato tem a ver com o escândalo do ministério. rilata relativo, atinente. rilate (–n, al) relativamente, acerca de: li longe parolis rilate
al sia vojaĝo (ou
rilate sian vojaĝon) al Eŭropo ele falou muito tempo acerca
de sua viagem à Europa. rilato relação,
relato, ponto de vista. interrilati (i.) manter relações recíprocas (com alguém). interrilatoj relações.
kunrilateco afinidade. nutrorilata nutricional. ¨ rilate al (tb. rilate –n, en rilato al) em relação a, relativamente
a. ne rilatas! (não existe nenhuma relação entre duas ou mais coisas) não tem nada a ver!
rilativo (gram.) relativo,
pronome relativo.
RIM símb.autom. de Maŭritanio.
rim. abrev. 1 rimarko. 2 rimarku.
rimo rima. rimi (i.) rimar. rimiĝi (i.) rimar.
rimoido (a rima que se dá quando a
conformidade existe só na última vogal predominante dos versos, sendo
indiferentes as consoantes) rima toante. ¨ senrimaj versoj versos brancos.
rimarki (tr.) notar, observar, assinalar, divisar, ver, reparar: ŝi rimarkis,
ke ies okuloj ŝin fikse rigardas ela notou que os olhos de alguém a miravam
fixamente. rimarko (abrev.: rim.) 1
nota, observação, reparo. 2
reflexão. rimarku (abrev.: rim.) observe. rimarkebla perceptível, notável. rimarkigi observar, chamar a atenção (de) , advertir. rimarkigo 1 advertência, observação. 2 reflexão. rimarkinda notável, observável: rimarkinda fakto fato notável. rimarkindulo notabilidade, personalidade.
ekrimarki (tr.) perceber,
aperceber. nerimarkite sem ser notado.
rimedo 1 meio, expediente,
recurso, azo. 2 saída: kian rimedon ni havas por solvi
tiun aferon? que saída temos para
resolver essa situação? antaŭrimedi (i.) providenciar,
tomar providências. antaŭrimedo providência, medida. monrimedoj recursos (financeiros). multrimeda multimídia. vivrimedoj 1 meios
de subsistência, recursos: grasaj
vivrimedoj recursos abundantes. 2 (fig.) pão. ¨ duonefikaj
rimedoj
(tb. paliativoj) panos quentes, panos mornos. kriza rimedo medida
de emergência. nesufiĉa rimedo meias medidas. vivi per okazaj rimedoj viver de expedientes.
rimeno correia, tira de couro, loro, guia (correia dos freios). rimenŝuo sandália, alpercata. ligrimeno cilha, loro. selrimeno (tb. selzono) cilha. ¨ piedinga
rimeno loro.
traŝultra rimeno bandoleira, boldrié. ventolila rimeno (autom.) correia do radiador.
rimorso (tb. konsciencriproĉo) remorso.
rimorsi (i.) ter remorso.
rino el.comp. (significa “nariz”)
rin-: rinito
rinite.
rinito (tb. korizo) (med.: inflamação da mucosa do nariz) rinite. ¨
alergia rinito rinite alérgica, polenose.
rinologio (estudo do nariz, de duas
doenças) rinologia.
ringo anel, argola, elo, passadeira. ringego arco (de barril, de brinquedo), argola. ringforma anelar, anular. ringigi anelar. ringludo (lud.: certo jogo) argolinha. brakringo pulseira, bracelete. fingroringo anel. hulringo (tb. huloringo) (lud.: aro,
geralmene de plástico, que se faz girar em torno do corpo) bambolê. kaŭĉukringo gominha. kolringo 1 coleira. 2 colar. manringo pulseira.
orelringo brinco, arrecada, bicha,
argola. ¨ farunitaj lolig-ringoj (cul.) anéis de lula empanados. hunda, kata kolringo coleira de cachorro, de gato. kaŭĉuka ringo (tira de borracha, geralmente de forma circular,
utilizada para cintar objetos que se pretende unir) elástico, gominha.
ringito (econ.: moeda da Malásia; =
100 senoj) ringgit.
Ringo de la
Nibelungoj (La) (mús.: ciclo de quatro óperas épicas do
compositor alemão Richard Wagner, também conhecidas como Tetralogia) O Anel dos Nibelungos. Vd. Nibelungoj.
rinocero (zool.: designação comum a
diversos grandes mamíferos do gênero Rhinoceros,
da família dos rinocerotídeos) rinoceronte. ¨
Hindia rinocero (tb. Barata rinocero) (zool.: grande mamífero da família dos rinocerotídeos, Rhinoceros unicornis) rinoceronte-indiano. Java rinocero (zool.: grande mamífero da família dos rinocerotídeos, Rhinoceros sondaicus) rinoceronte-de-java. kurtbuŝa rinocero (zool.: grande mamífero da família dos rinocerotídeos, Diceros bicornis) rinoceronte-negro. larĝbuŝa rinocero (zool.: grande mamífero da família dos rinocerotídeos, Ceratotherium simum) rinoceronte-branco. Sumatra rinocero (zool.: grande mamífero da família dos rinocerotídeos, Dicerorhinus sumatrensis) rinoceronte-de-sumatra.
Rio-Asimo geogr.: mun. do estado de
Minas Gerais) Rio
Acima. Vd. Minas-Ĵerajso
(‘estado’). rio-asima (relativo ao mun. de Rio-Asimo MG ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-acimense. rio-asimano (o natural ou habitante do mun. de Rio-Asimo MG) rio-acimense.
Rio-Bonito (geogr.: mun. do estado do
Rio de Janeiro) Rio Bonito. Vd. Rio-de-Ĵanejro
(‘estado’). rio-bonita (relativo ao mun. Rio-Bonito RJ ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-bonitense: la rio-bonita kulturo estas riĉa a cultura rio-bonitense é
rica. rio-bonitano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Bonito RJ) rio-bonitense: la rio-bonitanoj
estas feliĉaj
os rio-bonitenses são felizes.
Riobranko
(evi., geogr.)
= Rio-Branko (‘município do AC’).
Rio-Branko (geogr.: mun. do Brasil,
cap. do estado do Acre) Rio Branco. Vd. Akro
(‘estado’). rio-branka (relativo ao mun. Rio-Branko AC ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-branquense: la rio-branka kulturo estas riĉa a cultura rio-branquense é
rica. rio-brankano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Branko AC) rio-branquense: la rio-brankanoj
estas feliĉaj
os rio-branquenses são felizes.
Rio-Branko-do-Sulo (tb. Suda Rio-Branko) (geogr.:
mun. do estado do Paraná) Rio Branco do Sul. Vd. Paranao
(‘estado’). rio-branko-do-sula (tb. sud-rio-branka) (relativo ao mun. Rio-Branko-do-Sulo PR ou aos seus naturais ou habitantes) rio-branquense: la rio-branko-do-sula (ou sud-rio-branka) kulturo
estas riĉa
a cultura rio-branquense é rica. rio-branko-do-sulano
( tb. sud-rio-brankano) (o natural
ou habitante do mun. Rio-Branko-do-Sulo PR) rio-branquense: la rio-branko-do-sulanoj (ou sud-rio-brankanoj) estas feliĉaj os rio-branquenses são felizes.
Rio-Briljanto (geogr.: mun. do estado de
Mato Grosso do Sul) Rio Brilhante. Vd. Suda Mato-Groso
(‘estado’). rio-briljanta (relativo ao mun. Rio-Briljanto MS ou aos seus naturais ou habitantes) rio-brilhantense: la rio-briljanta kulturo estas riĉa a cultura rio-brilhantense
é rica. rio-briljantano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Briljanto MS) rio-brilhantense: la rio-briljantanoj
estas feliĉaj
os rio-brilhantenses são felizes.
Rio-das-Anto (geogr.: mun. do estado de
Santa Catarina) Rio das Antas. Vd. Santa-Katarino
(‘estado’). rio-das-anta (relativo ao mun. de Rio-das-Anto SC ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-antense. rio-das-antano (o natural ou habitante do mun. de Rio-das-Anto SC) rio-antense.
Rio-das-Ostro (geogr.: mun. do estado do
Rio de Janeiro) Rio das Ostras. Vd. Rio-de-Ĵanejro
(‘estado’). rio-das-ostra (relativo ao mun. Rio-das-Ostro RJ ou aos seus naturais ou habitantes) rio-ostrense: la rio-das-ostra kulturo estas riĉa a cultura rio-ostrense é
rica. rio-das-ostrano
(o natural ou habitante do mun. Rio-das-Ostro RJ) rio-ostrense: la rio-das-ostranoj
estas feliĉaj
os rio-ostrenses são felizes.
Rio-das-Pedro (geogr.: mun. do estado de
São Paulo) Rio
das Pedras. Vd. San-Paŭlo
(‘estado’). rio-das-pedra (relativo ao mun. Rio-das-Pedro SP ou aos seus naturais ou habitantes) rio-pedrense: la rio-das-pedra kulturo estas riĉa a cultura rio-pedrense é
rica. rio-das-pedrano
(o natural ou habitante do mun. Rio-das-Pedro SP) rio-pedrense: la rio-das-pedranoj
estas feliĉaj
os rio-pedrenses são felizes.
Rio-de-Ĵanejro 1 (geogr.: um dos estados do Brasil; cap.: Rio-de-Ĵanejro
(‘município’); sigl.: RJ) Rio
de Janeiro. Vd. Gvanabaro
(‘antigo estado’). rio-de-ĵanejra (relativo ao estado do Rio-de-Ĵanejro ou aos seus naturais ou habitantes) fluminense. rio-de-ĵanejrano (o natural ou habitante do estado do Rio-de-Ĵanejro) fluminense.
Rio-de-Ĵanejro 2 (tb. Rio, Rio-de-Ĵanejro-urbo, Rio-urbo) (geogr.: mun. do Brasil, cap. do estado do Rio de Janeiro) Rio de Janeiro, Rio,
Rio-urbo. rio-de-ĵanejra (tb. ria,
rio-de-ĵanejro-urba, rio-urba, de la urbo Rio-de-Ĵanejro) (relativo ao mun. do Rio-de-Ĵanejro RJ ou aos
seus naturais ou habitantes) carioca: la rio-de-ĵanejra (ou ria,
rio-de-ĵanejro-urba, rio-urba) kulturo
(ou la kulturo de la urbo Rio-de-Ĵanejro) estas riĉa a cultura carioca é rica. Vd. karioka*
(‘do municipio Rio-de-Ĵanejro’), Rio-de-Ĵanejro (‘est. do Brasil’).
rio-de-ĵanejrano (tb. riano, rio-de-ĵanejro-urbano, rio-urbano, ano de [ou naskiĝinto en, loĝanto de] la
urbo Rio-de-Ĵanejro) (o natural ou habitante do
mun. Rio-de-Ĵanejro RJ) carioca:
la rio-de-ĵanejranoj (ou rianoj, rio-de-ĵanejro-urbanoj, rio-urbanoj,
anoj de [ou
naskiĝintoj
en, loĝantoj de] la urbo Rio-de-Ĵanejro) estas
feliĉaj os
cariocas são felizes. Vd. karioko*
(‘do municipio Rio-de-Ĵanejro’), Rio-de-Ĵanejro (‘est. do Brasil’).
Rio-de-Ĵanejro-ŝtato (geogr.) = Rio-de-Ĵanejro (‘estado do
Brasil’)
Rio-de-Ĵanejro-urbo (geogr.) = Rio-de-Ĵanejro (‘mun. do RJ’)
Rio-dos-Sedro (geogr.: mun. do estado de
Santa Catarina) Rio dos Cedros. Vd. Santa-Katarino
(‘estado’). rio-dos-sedra (relativo ao mun. de Rio-dos-Sedro SC ou aos seus naturais ou habitantes) rio-cedrense. rio-dos-sedrano (o natural ou habitante do mun. de Rio-dos-Sedro SC) rio-cedrense.
Rio-do-Sulo (geogr.: mun. do estado de
Santa Catarina) Rio do Sul. Vd. Santa-Katarino
(‘estado’). rio-do-sula (relativo ao mun. Rio-do-Sulo SC ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-sulense: la rio-do-sula kulturo estas riĉa a cultura rio-sulense é
rica. rio-do-sulano
(o natural ou habitante do mun. Rio-do-Sulo SC) rio-sulense: la rio-do-sulanoj
estas feliĉaj
os rio-sulenses são felizes.
Rio-Fortuno (geogr.: mun. do estado de
Santa Catarina) Rio Fortuna. Vd. Santa-Katarino
(‘estado’). rio-fortuna (relativo ao mun. de Rio-Fortuno SC ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-fortunense. rio-fortunano (o natural ou habitante do mun. de Rio-Fortuno SC) rio-fortunense.
Rio-Grando (geogr.: mun. do estado do
Rio Grande do Sul) Rio Grande. Vd. Suda Rio-Grando
(‘estado’). rio-granda (relativo ao mun. Rio-Grando RS ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-grandino: la rio-granda kulturo estas riĉa a cultura rio-grandina é
rica. rio-grandano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Grando RS) rio-grandino: la rio-grandanoj
estas feliĉaj
os rio-grandinos são felizes.
Rio-Grande-da-Sero (geogr.: mun. do estado de
São Paulo) Rio
Grande da Serra. Vd. San-Paŭlo
(‘estado’). rio-grande-da-sera (relativo ao mun. Rio-Grande-da-Sero SP ou aos seus naturais ou habitantes) rio-grandense-da-serra,
rio-grandense, riogranserrense, serrano: la rio-grande-da-sera kulturo estas riĉa a cultura rio-grandense-da-serra
é rica. rio-grande-da-serano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Grande-da-Sero SP) rio-grandense-da-serra,
rio-grandense, riogranserrense, serrano: la rio-grande-da-seranoj estas feliĉaj os rio-grandenses-da-serra
são felizes.
Rio-Grande-do-Norto (geogr.) = Norda
Rio-Grando (‘estado do Brasil’). rio-grande-do-norta = nord-rio-granda. rio-grande-do-nortano
= nord-rio-grandano.
Rio-Grande-do-Sulo (geogr.: outra denominação do
estado do Rio Grande do Sul) = Suda Rio-Grando. rio-grande-do-sula = sud-rio-granda. rio-grande-do-sulano =
sud-rio-grandano. Vd. Suda Rio-Grando (‘est. do Brasil’).
Rio-Klaro (geogr.: mun. do estado de
São Paulo) Rio
Claro. Vd. San-Paŭlo
(‘estado’). rio-klara (relativo ao mun. Rio-Klaro SP ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-clarense: la rio-klara kulturo estas riĉa a cultura rio-clarense é
rica. rio-klarano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Klaro SP) rio-clarense: la rio-klaranoj
estas feliĉaj
os rio-clarenses são felizes.
Rio-Largo (geogr.: mun. do estado de
Alagoas) Rio
Largo. Vd. Alagoo
(‘estado’). rio-larga (relativo ao mun. Rio-Largo AL ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-larguense: la rio-larga kulturo estas riĉa a cultura rio-larguense é
rica. rio-largano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Largo AL) rio-larguense: la rio-larganoj
estas feliĉaj
os rio-larguense são felizes.
Rio-Manso geogr.: mun. do estado de
Minas Gerais) Rio
Manso. Vd. Minas-Ĵerajso
(‘estado’). rio-mansa (relativo ao mun. de Rio-Manso MG ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-mansense. rio-mansano (o natural ou habitante do mun. de Rio-Manso MG) rio-mansense.
Rio-Negro (geogr.: mun. do estado do
Paraná) Rio
Negro. Vd. Paranao
(‘estado’). rio-negra (relativo ao mun. Rio-Negro PR ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-negrense: la rio-negra kulturo estas riĉa a cultura rio-negrense é
rica. rio-negrano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Negro PR) rio-negrense: la rio-negranoj
estas feliĉaj
os rio-negrenses são felizes.
Rio-Negrinjo (geogr.: mun. do estado de
Santa Catarina) Rio Negrinho. Vd. Santa-Katarino
(‘estado’). rio-negrinja (relativo ao mun. Rio-Negrinjo SC ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-negrinhense: la rio-negrinja kulturo estas riĉa a cultura rio-negrinhense é
rica. rio-negrinjano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Negrinjo SC) rio-negrinhense: la rio-negrinjanoj
estas feliĉaj
os rio-negrinhenses são felizes.
Rio-Novo (geogr.: mun. do estado de
Minas Gerais) Rio
Novo.
Rio-Paranaibo (geogr.: mun. do estado de Minas Gerais) Rio Paranaíba. Vd. rivero Paranaibo (‘rio’), Paranaibo (‘cid. de
MS’). rio-paranaiba (relativo a Rio-Paranaibo ou aos seus naturais ou habitantes) rio-paranaibano. rio-paranaibano (o natural ou habitante de Rio-Paranaibo) rio-paranaibano.
Rio-Pardo (geogr.: mun. do estado do
Rio Grande do Sul) Rio Pardo. Vd. Suda Rio-Grando
(‘estado’). rio-parda (relativo ao mun. Rio-Pardo RS ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-pardense: la rio-parda kulturo estas riĉa a cultura rio-pardense é
rica. rio-pardano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Pardo RS) rio-pardense: la rio-pardanoj
estas feliĉaj
os rio-pardenses são felizes.
Rio-Pardo-de-Mino (ank. Mina Rio-Pardo) (geogr.:
mun. do estado de Minas Gerais) Rio Pardo de Minas. Vd. Minas-Ĵerajso (‘estado’). rio-pardo-de-mina (tb. min-rio-parda) (relativo ao mun. Rio-Pardo-de-Mino MG ou aos seus naturais ou habitantes) rio-pardense: la rio-pardo-de-mina (ou min-rio-parda) kulturo
estas riĉa
a cultura rio-pardense é rica. rio-pardo-de-minano
(tb. min-rio-pardano) (o natural ou habitante do mun. Rio-Pardo-de-Mino MG) rio-pardense: la rio-pardo-de-minanoj (ou min-rio-pardanoj) estas feliĉaj os rio-pardenses são felizes.
Rio-Preto (geogr.: outra denominação
do mun. San-Ĵoze-do-Rio-Preto SP) São José do Rio Preto, Rio Preto. rio-preta = san-ĵoze-do-rio-preta. rio-pretano = san-ĵoze-do-rio-pretano.
Rio-Preto-da-Evo (geogr.:
mun. do estado do Amazonas) Rio Preto da Eva. Vd. Amazono (‘estado’). rio-preto-da-eva (relativo ao mun. Rio-Preto-da-Evo AM ou aos seus naturais ou habitantes) rio-pretense: la rio-preto-da-eva kulturo estas riĉa a cultura rio-pretense é
rica. rio-preto-da-evano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Preto-da-Evo AM) rio-pretense: la rio-preto-da-evanoj estas feliĉaj os rio-pretenses são felizes.
Rio-Realo (geogr.:
mun. do estado da Bahia) Rio Real. Vd.
Baio (‘estado’). rio-reala (relativo ao mun. Rio-Realo BA ou aos seus naturais ou habitantes) rio-realense: la rio-reala kulturo estas riĉa a cultura rio-realense é
rica. rio-realano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Realo BA) rio-realense: la rio-realanoj
estas feliĉaj
os rio-realenses são felizes.
Rio-Rufino (geogr.:
mun. do estado de Santa Catarina) Rio Rufino.
Santa-Katarino (‘estado’). rio-rufina (relativo ao mun. de Rio-Rufino SC ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-rufinense. rio-rufinano (o natural ou habitante do mun. de Rio-Rufino SC) rio-rufinense.
Rio-ŝtato (geogr.)
=
Rio-de-Ĵanejro (‘estado do Brasil’)
Rio-Tinto (geogr.:
mun. do estado da Paraíba) Rio Tinto. Vd.
Paraibo (‘estado’). rio-tinta (relativo ao mun. de Rio-Tinto PB ou aos
seus naturais ou habitantes) rio-tintense. rio-tintano (o natural ou habitante do mun. de Rio-Tinto PB) rio-tintense.
Rio-urbo (geogr.)
=
Rio-de-Ĵanejro (‘mun. do RJ’)
Rio-Verdo (geogr.:
mun. do estado de Goiás) Rio Verde. Vd.
Gojaso (‘estado’). rio-verda (relativo ao mun. Rio-Verdo GO ou aos seus naturais ou habitantes) rio-verdense, rio-verdino: la rio-verda kulturo estas riĉa a cultura rio-verdense (ou rio-verdina) é rica. rio-verdano
(o natural ou habitante do mun. Rio-Verdo GO) rio-verdense, rio-verdino: la rio-verdanoj
estas feliĉaj
os rio-verdenses (ou rio-verdinos) são felizes.
ripo 1 (anat.) costela. 2 (bot.)
nervatura (de folha). 3 lista (saliente de malhas, em tricô ou tecido, semelhante à nervatura das
plantas). 4 (mar.: cada uma das peças curvas que, fixadas perpendicularmente à
quilha, dão a forma ao casco da embarcação) caverna.
ripari (tr.) restaurar, reparar, consertar, encanar (med.), endireitar: ĉu vi povas ripari mian fotilon? você pode consertar minha
máquina fotográfica? riparo reparação,
conserto, restauração. riparebla reparável,
restaurável. riparigi (fazer
que consertem) consertar, mandar consertar: la urbestro riparigis ĉiujn stratojn de la kvartalo o
prefeito consertou todas as ruas do bairro. riparilo remédio, meio (de reparação). aŭtoriparejo (tb. garaĝo) oficina
mecânica. fuŝripari (tr.) atamancar. pneŭ-riparejo borracharia. pneŭ-riparisto borracheiro. radioriparado (técnica do conserto de rádios e outros aparelhos eletrônicos) radiotécnica. radioriparejo (oficina especializada no conserto de rádios e outros aparelhos eletrônicos)
radiotécnica.
radioriparisto (pessoa especializada no conserto de rádios e outros aparelhos
eletrônicos) radiotécnico.
ŝipriparejo doca seca.
ripeti (tr.) 1 repetir, reiterar, bisar. 2 recordar. ripeto 1 repetição, reiteração. 2 recordação. 3 “replay” ripetadi (tr.) repisar,
amiudar. ripetaĵo repetição, estribilho.
ripozi (i.) repousar,
descansar, sossegar. ripozo 1 repouso,
descanso. 2 lazer. ripozejo 1 descanso, lugar de repouso,
repositório, rancho. 2 (lugar onde se pousa para descansar, depositando
a carga) pousa. igi fazer
descansar, repousar. kapripozejo cabeceira. neripozema (tb. senripoza) inquieto,
incessante. ripozotago dia
de descanso.
riproĉi (tr.) censurar,
repreender, incriminar, ralhar, acoimar, exprobar, escovar (fig.). riproĉo censura,
repreensão. riproĉeti (tr.) admoestar. riproĉinda censurável, repreensível. konsciencriproĉo = memriproĉo. memriproĉo (tb. konsciencriproĉo) remorso. neriproĉinda irrepreensível.
riski (tr.) 1 arriscar, aventurar, avançar, ousar. 2 parar (no jogo). 3 expor. risko risco, perigo, aventura. riskema aventureiro, audacioso. ¨ sin riski arriscar-se, aventurar-se,
expor-se.
rismo resma (de papel).
risorto mola, corda, cabelo (de
relógio). risortiĝi reagir (como mola).
ristorno 1 retorno, restituição (de
caução). 2 sobras (em balanço de cooperativa). 3 (com.,
cont.: quantia que é estornada) estorno. ristorni (com., cont.: retificar um lançamento, creditando o que havia sido
indevidamente debitado, ou vice-versa) estornar. ristornado (com., cont.: ação de estornar) estorno.
risurco (inf.) recurso. vicrisurco
(inf.) “back-up”, becape.
rito (cerimonial obrigatório de
religião, maçonaria etc.) rito. rita ritual.
ritaro cerimonial,
rito. ritolibro ritual.
ritmo (mús.) ritmo,
cadência. ritma rítmico,
ritmado, cadenciado. ritmigi cadenciar. malritmeco (tb. senritmeco) (med.: falta de regularidade nas pulsações)
arritmia. senritmeco (med.) = malritmeco.
rivalo rival, competidor, concorrente. rivaleco rivalidade.
riveli (tr.) 1 revelar: riveli
sekreton revelar
um segredo. 2 (fot.) revelar: mi lernis riveli
filmojn aprendi
a revelar filmes. rivelo revelação.
riveligi revelar,
fazer revelar: mi ŝatus riveligi
ĉi tiun filmon gostaria de revelar este filme.
rivero rio. rivera de rio,
fluvial, fluminense, flumíneo: rivera akvo água de rio (ou fluvial ou fluminense ou flumínea). rivereto ribeiro, córrego, arroio,
riacho. riverego rio
enorme, rio grande. ||
el malgrandaj akveroj fariĝas grandaj riveroj de pequenas gotas
fazem-se grandes rios.
riverenco mesura, reverência. riverenci (i.) reverenciar.
Rivero Blua (geogr.: rio da República
Popular da China) Yangtzé, Rio Azul.
Rivero Flava (geogr.:
rio da República Popular da China) rio Amarelo, Huang He,
Huang Ho.
rivoluo 1 (astr.: o tempo que um
astro emprega em descrever a sua órbita ou em girar em volta de seu eixo) revolução.
2 (geom.: movimento suposto de um plano em volta de um de seus lados para
gerar um sólido) revolução. 3 (mec.: giro completo de uma roda) revolução.
rizo (tb. kultiva orizo) (bot.: erva da família das gramíneas, Oryza sativa) arroz. rizejo arrozal.
rizplantejo arrozal. rizdolĉaĵo (cul.: doce feito com
arroz cozido em água e sal e recozido em leite adoçado, que se serve geralmente
polvilhado com canela) arroz-doce, arroz-de-função, arroz-de-leite. ¨ glua rizo (bot.: erva da família das
gramíneas, Oryza sativa var glutinosa, sin. Oryza
glutinosa) arroz-glutinoso. rizo de bovĉaristoj (cul., bras.: prato feito de
arroz cozido ao qual se adicionam carne-seca ou carne-de-sol desfiada ou
picada, às vezes paio e linguiça em pedaços, refogados em bastante gordura, com
alho, cebola, tomate e cheiro-verde) arroz-de-carreteiro.
rizomo (bot.: haste oculta,
subterrânea, que cresce junto a algumas plantas) rizoma.
RJ [pt] (geogr.)
sigl. de Rio-de-Ĵanejro (“Estado’).
rk. abrev.
de respondkupono.
RL (símb.autom.) Libano.
Rm (fís.) símb. de reluktanco.
RM (símb. autom.) Malagasujo,
Madagaskaro.
RMM (símb.autom.) Malio.
Rn 1 (quím.) símb. de radono.
RN 2 (símb.autom.) Niĝero.
RN 3 [pt] (bras.,
geogr.) sigl. de Norda
Rio-Grando (‘estado do Brasil’).
ro 1 [Gr.] = roto (‘letra grega’).
RO 2
símb.autom.) Rumanio.
RO 3 [pt] (bras., geogr.) sigl. de Rondonjo (‘estado
do Brasil’).
robo (vest.) vestido,
beca, toga. robulo togado.
balrobo traje
de baile. subrobo (vest.) combinação. ¨ ĉambra robo (vest.) = negliĝa robo. negliĝa robo (tb. ĉambra
robo) chambre. rajda robo (vestido de montar) amazona. trotrobo vestidinho
básico (para ir às compras etc.).
Roberto (pren.masc.) Roberto.
Robinsono Kruso (lit.: romance de Daniel Defoe, editado em 1719; título completo: A
Vida e as Estranhas Aventuras de Robinson Crusoe) Robinson Crusoe.
roboto (p.f.) robô, autômato. flugroboto
= droneo.
robotiko robótica.
rodi 1
(tr.) roer (com os dentes). roduloj (zool.: ordem de mamíferos a
que pertencem os ratos, os esquilos, as lebres etc.) roedores.
rodo 2
enseada, ancoradouro, abra, fundeadouro.
Rodejo (geogr.:
mun. do estado de Santa Catarina) Rodeio. Vd. Santa-Katarino (‘estado’). rodeja (relativo ao mun. de Rodejo SC ou aos seus naturais ou
habitantes) rodeiense,
rodeense. rodejano (o natural ou habitante do
mun. de Rodejo SC) rodeiense,
rodeense.
Rodezio (geogr.: região da África,
atualmente dividida entre Zimbábue, Maláui e Zâmbia) Rodésia.
rodio (quím.: elemento químico de
número atômico 45; símb.: Rh) ródio.
rododendro (bot.: gênero de arbustos e
árvores da família das ericáceas, planta ornamental) rododendro.
Roĝero (pren.masc.) Rogério.
rojo (corrente de água
estreita e rasa) regato, ribeiro,
riacho, córrego, arroio. roji (i.) fluir (semelhante ao
arroio). rojadi (i.) fluir (semelhante ao
arroio).
rojalismo (doutrina política dos
partidários do reino) realismo. rojalisma realista.
rojalisto (partidário do reino) realista,
monarquista.
ROK (símb.autom.) Korea Respubliko.
roko 1 1 rocha,
rochedo, penedo, penha, fraga. 2 rocha, pedra: grimpi sur rokon escalar uma rocha (ou pedra).
roka de
rocha, rochoso. rokeca rochoso. rokfirma tão
forte como a rocha. rokplena rochoso. ¨ folklora roko (mús.) “folk rock”. metalroko (mús.) “heavy
metal”. metalrokulo (mús.) metaleiro. psikedela roko (mús.) “acid rock”. ŝtonroko
(mús.) “hard rock”, “heavy rock”. pezroko
(mús.) “hard rock”, “heavy rock”.
roko 2 (mús.) rock.
Roka Montaro (tb. Rokmontaro) (geogr.: importante cordilheira localizada na América do Norte
ocidental) montanhas
Rochosas, Rochosas.
rokenrolo (mús.) “rock-‘n’-roll”, “rock-and-roll”, “rock”,
roque.
Rokmontaro (geogr.: grande cadeia de montanhas na costa oeste da América do Norte)
montanhas
Rochosas.
rokoko (estilo de arquitetura e
decoração que se fez moda na França, no fim do reinado de Luís 15) rococó.
rokuo (cul.: condimento e
corante de cor vermelha feito do arilo da semente do urucuzeiro) urucum, colorau. rokuarbo (bot.)
= bikso (Bixa orellana).
rolo (teat., fig.) parte, papel. Vd.
frazrolo
(gram.). rolanto (teat.)
personagem. rolulo pesonagem. ĉefrolulo 1 (teat.,
cine.) ator
principal, protagonista, herói. 2 líder, chefe, corifeu. frazrolo (gram.) termo da oração: la esperantaj frazroloj
estas subjekto, objekto, perverba priskribo, alvoko kaj komplemento os termos da oração do
esperanto são sujeito, objeto, predicativo, vocativo e complemento.
Rolando (geogr.: mun. do estado do Paraná) Rolândia. Vd.
Paranao (‘estado’). rolanda (relativo ao mun. Rolando PR ou aos seus naturais ou habitantes) rolandense, rolandiense: la rolanda kulturo estas riĉa a cultura rolandense é rica.
rolandano
(o natural ou habitante do mun. Rolando PR) rolandense, rolandiense: la rolandanoj
estas feliĉaj
os rolandenses são felizes.
Rolando Freneza (lit.: obra de Ariosto) Orlando
Furioso.
Rolanto (geogr.:
mun. do estado do Rio Grande do Sul) Rolante. Vd. Suda
Rio-Grando (‘estado’). rolanta (relativo ao mun. de Rolanto RS ou aos
seus naturais ou habitantes) rolantense. rolantano (o natural ou habitante do mun. de Rolanto RS) rolantense.
Rolin-de-Moŭro (geogr.:
mun. do estado de Rondônia) Rolim de Moura. Vd. Rondonjo (‘estado’). rolin-de-moŭra (relativo ao mun. Rolin-de-Moŭro RO ou aos seus naturais ou habitantes) rolim-mourense, rolimorense,
rolimourense: la rolin-de-moŭra kulturo estas riĉa a cultura rolim-mourense é
rica. rolin-de-moŭrano
(o natural ou habitante do mun. Rolin-de-Moŭro RO) rolim-mourense,
rolimorense, rolimourense:
la rolin-de-moŭranoj estas feliĉaj os rolim-mourenses são felizes.
Romo (geogr.: cid. e cap. da
Itália) Roma.
romano (lit.) romance. romanaro romanceiro. romaneca romanesco
(p.f.), romântico. romanecigi (tb. romanigi) romantizar.
romanisto (tb. romanverkisto) romancista.
ŝlosilromano (lit.: tipo de romance que trata de fatos e
personagens reais, mas apresentados como se fossem de ficção) “roman à clef”, romance com chave. ¨ nigraĝenra
romano
(tb. nigra romano)
(lit.: romance, geralmente policial, que contém cenas de violência e apresenta
a realidade de uma sociedade marginalizada) romance “noir”.
romanĉo (tb. romanĉa
lingvo) (língua, ou dialeto, falado na Suíça) romanche. ¨ romanĉa lingvo = romanĉo.
romanika (diz-se do estilo
arquitetônico que se espalhou pela Europa, por volta do século 10, depois do
desaparecimento do estilo romano clássico e antes de surgir o gótico) romântico.
romantiko (doutrina literária do
começo do século 19, que fala mais ao sentimento e à fantasia do que à razão) romantismo.
romantikulo (escritor) romântico.
rombo (geom.: quadrilátero de
todos os lados iguais, sem que os ângulos sejam retos) rombo, losango. rombofiŝo (zool.: peixe de carne delicade e saborosa, Rhombus punctatus) rodovalho.
Romeo 1 (pren.masc.)
Romeu.
Romeo 2 (lit.:
personagem de uma tragédia de Shakespeare) Romeo. Vd. “Julieta”.
Romeo kaj
Julieta (lit.: tragédia de W. Shakespeare) Romeo
kaj Julieta. Vd. Vilhelmo Ŝekspiro.
rompi (tr.) 1 romper,
quebrar, rasgar, partir, fraturar, arrebentar. 2 (tb. nuligi) cancelar,
estornar, dissolver, romper: rompi kontrakton dissolver um contrato. rompo (tb. nuligo) dissolução:
rompo de kontrakto dissolução de um contrato. rompaĵo rompimento, rutura. rompebla frágil. rompiĝi romper-se, quebrar, quebrar-se. rompiĝo dissolução. rompiĝema (tb. facilrompebla, facilrompa) frágil,
quebradiço. rompitaĵo destroço, resto, entulho,
escombro. disrompi (tr.) despedaçar, britar, romper,
fraturar. disrompaĵoj escombros. facilrompa frágil. glacirompilo quebra-gelo. ikonrompisto (rel.) =
ikonoklasto. interrompa interruptor. interrompi (tr.) interromper. interrompanta (que interrompe) interruptor. interrompanto (aquele que interrompe) interruptor. interrompilo (aquilo que interrompe) interruptor. ĵurrompo perjúrio.
kaprompilo 1 quebra-cabeça.
2 cassetete. kernrompulo (zool.) =
kokotraŭsto. kodrompisto (intern.:
pessoa com profundos conhecimentos de informática que eventualmente os utiliza
para violar sistemas ou exercer outras atividades ilegais) “hacker”, ciberpirata, pirata eletrônico. murrompilo aríete. nuksrompilo quebra-nozes. nuksrompulo (zool.) = nucifrago. serurrompilo gazua.
¨ facile rompebla frágil.
rondo 1 circunferência, círculo,
cerco. 2 roda (de pessoas, classe, sociedade), esfera (social). ronda redondo, circular (adj.), rotundo. rondaĵeto rodela, arruela. rondeto rodela, arruela. rondigi arredondar.
rondiri (i.) circular,
rodear. rondiro circuito, ronda, rodeio. rondirado circuito,
ronda, rodeio. rondirigi fazer andar à volta, rodar (tr.). rondlinio circunferência.
rondplaco praça circular, rotunda. rondsupraĵo boleado. rondvojo órbita. duonrondo semicírculo. grasronda rechonchudo.
¨ Rondo de Daŭho (econ.:
negociações da OMC, iniciadas em 2001 na cidade do Doha (Catar), com vistas a
diminuir as barreiras comerciais em todo o mundo, com foco no livre comércio
para os países em desenvolvimento) Rodada de Doha.
rondelo (poét.,
mús.) rondó, “rondeau”.
Rondon-do-Parao (tb. Paraa Rondono) (geogr.:
mun. do estado do Pará) Rondon do Pará. Vd. Parao
(‘estado’). rondon-do-paraa (tb. para-rondona) (relativo ao mun. Rondon-do-Parao PA ou aos seus naturais ou habitantes) rondonense,
rondoniano-do-pará: la
rondon-do-paraa (ou para-rondona) kulturo estas riĉa a cultura rondonense (ou rondoniana-do-pará) é rica. rondon-do-paraano (tb. para-rondonano) (o natural ou habitante do mun. Rondon-do-Parao PA) rondonense, rondoniano-do-pará: la rondon-do-paraanoj (ou para-rondonanoj) estas feliĉaj os rondonenses (ou rondonianos-do-pará) são felizes.
Rondonio (evi., geogr.) =
Rondonjo. rondonia = rondonja. rondoniano =
rondonjano.
Rondonjo (geogr.: um dos estados do
Brasil; cap.: Porto-Veljo; sigl.: RO) Rondônia.
rondonja (relativo ao estado de Rondonjo BR ou aos
seus naturais ou habitantes) rondoniano, rondoniense: la rondonja kulturo estas riĉa a cultura rondoniana (ou rondoniense) é rica. rondonjano (o natural ou habitante do
estado de Rondonjo BR): rondoniano,
rondoniense: la rondonjanoj estas feliĉaj os rondonianos (ou
rondonienses) são felizes.
Rondonopolo (geogr.: mun. do estado de
Mato Grosso) Rondonópolis.
Vd. Mato-Groso
(‘estado’). rondonopola (relativo ao mun. Rondonopolo MT ou aos
seus naturais ou habitantes) rondonopolitano: la rondonopola kulturo estas riĉa a cultura rondonopolitana é
rica. rondonopolano
(o natural ou habitante do mun. Rondonopolo MT) rondonopolitano: la rondonopolanoj
estas feliĉaj
os rondonopolitanos são felizes.
ronĝi (tr.) roer, mordiscar. ronĝuloj (zool.) roedores.
ronki (i.) 1 (respirar
com ruído durante o sono) roncar, ressonar, ronquejar: li
ronkas kiel mil diabloj ele ronca como mil demônios.
2 (emitir voz, falando-se de certos animais como avestruz, gamo, porco) roncar:
strutoj, damaoj, porkoj ronkas
avestruzes,
gamos, porcos roncam. ronkado ronco,
roncadura. ronkado ronco,
roncadura.
ronroni (i.) (fazer ronrom) ronronar, resbunar: katoj,
hundetoj ronronas gatos, cãezinhos ronronam. ronrono 1 (ruído contínuo pela traqueia do gato, geralmente quando descansa ou
quando é acariciado) ronrom. 2 (ruído semelhante, produzido por filhotes de
cão) ronrom.
rori (i.) (soltar a voz, falando-se de leão,
tigre) rugir.
Roraimo (geogr.) = Rorajmo (‘estado do Brasil’). roraima = rorajma. roraimano = rorajmano.
Rorajmo (geogr.: um dos estados do
Brasil; cap.: Boa-Visto; sigl.: RR) Roraima.
rorajma (relativo ao estado de Rorajmo ou aos seus naturais
ou habitantes) roraimense: la
rorajma kulturo estas riĉa a cultura roraimense é rica.
rorajmano (o natural ou habitante do
estado de Rorajmo) roraimense:
la rorajmanoj estas feliĉaj os roraimenses são felizes.
Rorajnopolo (geogr.:
mun. do estado de Roraima) Rorainópolis. Vd. Rorajmo (‘estado’). rorajnopola (relativo ao mun. Rorajnopolo RR ou aos seus naturais ou habitantes) rorainopolitano: la rorajnopola kulturo estas riĉa a cultura rorainopolitana é
rica. rorajnopolano
(o natural ou habitante do mun. Rorajnopolo RR) rorainopolitano: la rorajnopolanoj
estas feliĉaj
os rorainopolitanos são felizes.
roso orvalho, sereno, rocio. rosi (i.) rociar,
borrifar. mielroso (bot.: moléstia das plantas, causada por um cogumelo microscópico) alforra. sunroso (bot.)
= drozero. vesperroso sereno,
relento.
Roseo (geogr.: cid. e cap. da Dominica, nas Pequenas Antilhas) Rosseau. Vd. Dominiko.
rosino (tb. sekvinbero) passa (de uvas). sultanrosino = sultana sekvinbero. ¨ korinta rosino (cul..)
= korinta sekvinbero.
rosmaro (zool.: grande mamífero
penípede, que se distingue por dois grandes dentes caninos na maxila superior) morsa,
morso.
rosmareno (bot.: designação comum às ervas do gênero Rosmarinus, da família das labiadas) rosmarino.¨ oficina rosmareno (bot.: planta, Rosmarinus officinalis, da família das
labiadas) alecrim,
alecrim-de-cheiro, alecrineiro, alecrinzeiro, rosmaninho.
rosti (tr.) assar, torrar, torrificar, tostar. rostaĵo assado, churrasco. rostilo 1 assadeira. 2 (utensílio para assar carnes na grelha ou no
espeto) churrasqueira. rostita assado, torrado: rostita
arakido amendoim
torrado. rostokrado
(cul.) grelha, “grill”. rostostango (cul.) espeto. antaŭrostaĵo (cul.)
entrada. kradrosti (tr.) (cul.) grelhar, assar na grelha. kradrostaĵo grelhado. kradrostilo (cul.) grelha, “grill”. kradrostita (cul.) grelhado: kokida
brustaĵo kradrostita peito de frango grelhado. mezrostita (cul.: diz-se de carne assada) ao ponto: mezrostita
bifsteko bife
de carne bovina ao ponto. panrostaĵo (tb. toasto) (cul.) torrada (de pão). panrostilo torradeira.
pikrostilo (cul.) espeto. stangorostilo
=
turnrostilo. trarostita (ou elrostita) (cul.: diz-se de carne
assada) bem
passado: trarostita
bifsteko bife
de carne bovina bem passado. turnrostilo
(tb. stangorostilo) churrasqueira, churrasqueira elétrica. ¨ longe rostita (ou kuirita, fritita, bakita) (cul.) bem passado: longe
rostita bifsteko um bife bem passado. mallonge rostita (ou kuirita,
fritita, bakita) (cul.) mal passado: mallonge
rostita bifsteko um bife mal passado. sufiĉe rostita (ou kuirita,
fritita, bakita) (cul.) ao ponto: sufiĉe
rostita bifsteko um bife assado ao ponto.
rostbefo (tb. rostbifo) (cul.) rosbife, “roast beef”. rostbef-sandviĉo (tb. baŭruo*) (cul.: sanduíche brasileiro feito de pão
francês, rosbife, queijo, ovo frito, tomate e alface) bauru.
rostbifo = rostbefo.
rostro tromba (de elefante), focinho
(de porco, javali), rostro (de inseto).
roto 1 (tb. “rota”)
(décima sétima letra do alfabeto grego, ρ, Ρ) rô. rotismo (ling.) = rotacismo.
roto 2 1 (mil.) companhia.
2 (fig.) turma (de trabalhadores
que se alternam). 3 bando (de aves): roto da perdrikoj um bando de perdizes.
rota [Gr.] = roto (‘letra grega’). rotaismo (ling.) = rotacismo.
rotacii (i.) rodar, girar,
rotar. rotacio rotação.
¨ rotacia presmaŝino rotativa.
rotacismo (tb. rotaismo, rotismo) (ling.: pronúncia ou escrita do r em lugar de outra letra) rotacismo.
Vd. lambdismo.
Rotario Rotary Club, clube rotário.
Roterdamo (geogr.: cid. dos
Países Baixos) Roterdã,
Rotterdam, Roterdão.
rotondo (construção circular que
termina em cúpula arredondada) rotunda.
rotoro 1 (mec.) rotor. 2 hélice (de avião).
Rotvejlo (geogr.: cid. da
Alemanha) Rottweil. Rotvejla (relativo
a Rottweil ou a seus habitantes) rottweiler.
ROU (símb. autom.) Urugvajo.
Rousseau (Ĵan-Ĵakvo)
(escritor e filósofo suíço de expressão francesa,
1712–1778) Jean-Jacques Rousseau.
rovero (desportista que já obteve
primeiros prêmios) sênior.
roverso vest. (tb. refaldo) lapela.
rozo 1 (bot.) rosa.
2 (tb. ventrozo) (náut.: mostrador da bússola no qual estão
gravados 32 raios da circunferência do horizonte, indicativos de outros tantos
rumos ou direções do vento) rosa-dos-ventos. roz– de rosa, de
rosas: rozakvo água de rosas. roza de rosa, de
rosas: roza akvo água de rosas. rozaco (bot.: espécime das rosáceas) rosácea. rozacoj (bot.: família, Rosaceae, da ordem das
rosales) rosáceas. rozalo (bot.: espécime das rosales) rosale. rozaloj (bot.: ordem, Rosales, da classe das dicotilôneas)
rosales. rozejo roseiral. rozeto roseta (distintivo). roz(kolor)a cor-de-rosa, róseo, rosado, rosicler. rozujo (tb. rozarbeto) roseira. grenrozo (bot.) = papaveto.
akvorozo (bot.: designação comum às plantas do
gêneri Nymphaea, da família das ninfeáceas) ninfeia, bandeja-d’água, nenúfar, gólfão.
ventrozo (náut.) = rozo (‘mostrador’). ¨ hunda rozo (bot.:
arbusto da família das rosáceas, Rosa canina) rosa-de-cachorro.
kristnaska rozo (bot.)
= nigra heleboro.
rozario rosário (p.f.). rozariero conta de rosário. ¨ trapreĝi la rozarion rezar o rosário.
Rozarjo (geogr.:
mun. do estado do Maranhão) Rosário. Vd.
Maranjano (‘estado’). rozarja (relativo ao mun. Rozarjo MA ou aos seus naturais ou habitantes) rosariense: la rozarja kulturo estas riĉa a cultura rosariense é rica.
rozarjano
(o natural ou habitante do mun. Rozarjo MA) rosariense: la rozarjanoj
estas feliĉaj
os rosarienses são felizes.
Rozarjo-do-Sulo (tb. Suda Rozarjo) (geogr.:
mun. do estado do Rio Grande do Sul) Rosário do Sul. Vd.
Suda
Rio-Grando (‘estado’). rozarjo-do-sula (tb. sud-rozarja) (relativo ao mun. Rozarjo-do-Sulo RS ou aos seus naturais ou habitantes) rosariense: la rozarjo-do-sula (ou sud-rozarja) kulturo estas riĉa a cultura rosariense é rica.
rozarjo-do-sulano
(tb. sud-rozarjano) (o natural ou habitante do mun. Rozarjo-do-Sulo RS) rosariense: la rozarjo-do-sulanoj (ou sud-rozarjanoj) estas feliĉaj os rosarienses são felizes.
Rozarjo-Oesto (geogr.:
mun. do estado de Mato Grosso) Rosário Oeste. Vd. Mato-Groso (‘estado’). rozarjo-oesta (relativo ao mun. de Rosário Oeste MT ou aos seus naturais ou habitantes) rosariense. rozarjo-oestano (o natural ou habitante do mun. de Rosário Oeste MT) rosariense.
Rozejro (geogr.:
mun. do estado de São Paulo) Roseira. Vd.
San-Paŭlo (‘estado’). rozejra (relativo ao mun. de Rozejro SP ou aos seus naturais ou
habitantes)
roseirense. rozejrano (o natural ou habitante do
mun. de Rozejro SP) roseirense.
rozelo *(zool.: designação comum às aves do gênero Platycercus,
da família dos psitacídeos) rosela*. ¨ flava rozelo (zool.: ave, Platycercus flaveolus, da família dos
psitacídeos) rosela-amarela. orienta rozelo
(tb. aŭstralia psitako)
(zool.: ave, Platycercus eximius, da família dos
psitacídeos) rosela-do-leste*.
rozeolo (med.: moléstia cutânea,
manifestada por manchas rosadas, especialmente nos braços e nas pernas, e
determinada geralmente pela ação do sol ou pelo calor do estio) roséola.
RP (símb.autom.)
Filipinoj.
RPB (símb.autom.)
Benino.
rpk. abrev. de respondkupono.
RR [pt] (bras., geogr.) sigl. de Rorajmo
(‘estado do Brasil’).
RS [pt] (bras., geogr.) sigl. de Suda Rio-Grando
(‘estado do Brasil’).
RSM (símb.autom.)
San-Marino.
Ru 1
(quím.) símb. de rutenio.
RU 2
(símb.autom.) Burundio.
rui (tr.) macerar
(linho, cânhamo etc.).
Ruando (geogr.: país da
África; símb.autom. RWA) Ruanda.
¨ ruanda lingvo (ling.: língua banta falada
em Ruanda) ruanda,
quiniaruanda, “kinyarwanda”, “rwanda”.
rubo 1 escombros, destroços,
ruínas, entulho. 2 caliça. 3 (fig.)
cacaria, velharia, lixo, escória. rubejo 1 monturo. 2 loja de sucata. 3 aterro sanitário, lixão. rubujego 1 caçamba. 2 latão de lixo. aŭtorubejo ferro-velho.
ferrubejo loja de sucata, ferro-velho. morterrubo caliça. murrubo (fragmentos
de argamassa soltos das paredes) caliça. pedalrubujo lixeira (com pedal), caixote de lixo, caixa de lixo.
rubando fita, tira, banda, faixa. inkrubando fita tintada, fita de
máquina de escrever. izolrubando (el.) fita isolante. mezurrubando 1 (fita graduada, geralmente
com 1,5 m de comprimento, usada em costura etc.) fita métrica. 2 trena. reklamrubando (publ.) faixa publicitária. ¨ mercerizita rubando fita
mercerizada.
rubekolo (tb. ruĝgorĝulo) (zool.: ave da família dos muscicapídeos, Erithacus rubecula) pisco-de-peito-ruivo, pintarroxo.
Rubekolo
Kapuĉo (lit.: herói lendário saxão, protótipo do
bandido de bom coração) Robin Hood.
rubeno (min.: pedra preciosa e
transparente de cor vermelha) rubi, rubim. rubena (de cor vermelha afogueada) rubi. rubenkolora (de cor vermelha afogueada) rubi.
rubeolo (med.: febre eruptiva parecida
com o sarampo, mas distinta dele) rubéola.
rubio (bot.: erva da família das
rubiáceas, cultivada para tinturaria, cuja raiz fornece as matérias corantes
vermelhas alizarina e purpurina, e da qual há duas espécies: Rubia tinctorium e Rubia peregrina) garança, granza. rubiacoj (bot.: família de plantas dicotiledôneas tintoriais e medicinais, a que
pertencem o cafeeiro, a quina, a granza, o jasmim do Cabo etc.) rubiáceas. rubikolora da cor de garança (vermelho purpurino).
rubidio (quím.: elemento químico de
número atômico 37; símb.: Rb) rubídio.
Rubikono (hist.) Rubicão.
rublo rublo (moeda da Rússia; =
100 kopekoj; abrev. r.) rublo.
rubriko 1 (palavra ou título
indicativo do assunto a que pertence um artigo de jornal, uma seção de livro) rubrica.
2 coluna, seção (de jornal). rubrikisto (aquele
que escreve regularmente numa coluna de periódico) colunista. ¨ monduma
rubriko (seção de periódico que trata de assuntos ligados à alta sociedade) coluna social. monduma rubrikisto colunista social.
rubuso 1 (bot.: designação
comum aos arbustos do gênero Rubus, da família das rosáceas, e do qual muitas
espécies são vulgarmente conhecidas como espinheiro, sarça ou silva) rubo. 2 (bot.) amora-de-silva, sarça, silva,
espinheiro. 3 (bot.: nome comum a vários arbustos da família das rosáceas, como Rubus brasiliensis, Rubus jamaicensis e
outros) sarça. ¨ Ida rubuso (bot.) = frambujo.
rudimenta 1 rudimentar (t.s.). 2 (diz-se
de conhecimento) muito elementar. 3 (diz-se de órgão) atrofiado, que mal
desponta.
rudro (mar.: peça larga e
chata, de madeira ou de metal, situada na parte traseira do barco, e que serve
para dar-lhe direção) leme.
rufa (diz-se de cabelo) ruivo, louro avermelhado.
rugbeo (desp.: futebol americano) rúgbi,
“rugby”.
ruĝa 1 vermelho, encarnado, rubro.
2 (diz-se de vinho) tinto. ruĝo vermelho, encarnado, rubro. ruĝeco vermelhidão, rubor. ruĝega carmesim, rubro, rubi,
rúbeo. ruĝeta (tb. duberuĝa) avermelhado.
ruĝhaŭtulo pele-vermelha (índio da América
do Norte). ruĝigi avermelhar,
rubificar, arrebicar, enrubescer. ruĝigilo arrebique,
“rouge”. ruĝiĝi corar, enrubescer. avermelhar-se. ruĝvanga corado. ruĝvizaĝa rubicundo. cinabroruĝo vermelhão. flavruĝa ruivo, aleonado, fouveiro (diz-se de cavalo). infraruĝa (fís.) infravermelho. lipruĝigilo (cosmt.) batom. matenruĝo aurora, madrugada, alvorecer, alvorada. palruĝa vermelho-claro:
la pal-ruĝaj koloroj de
pentraĵo as
cores vemelho-claras de uma pintura. palruĝo vermelho-claro: la
pal-ruĝoj de pentraĵo os vermelhos-claros de uma
pintura. sangoruĝa carmesim,
vermelho vivo: la albinoj havas
sangoruĝajn okulojn os albinos têm olhos carmesins. transruĝa (fís.)
= infraruĝa. vinruĝa da
cor de vinho. ¨ ruĝa flanko (náut.) bombordo.
Ruĝa Ĉapeto (tb. Ruĝkufulineto) (lit.:
personagem de certa história infantil) Chapezinho
Vermelho.
Ruĝaj Ĥmeroj (grupo
guerrilheiro comunista que dominou o Camboja de 1975 a 1978) Khmer
Vermelho. Vd. ĥmero.
Ruĝa Krescento (organização
humanitária que desempenha, nos paÍses muçulmanos, o mesmo papel da Cruz
Vermelha) Crescente Vermelho. Vd.
Ruĝa Kruco, Internacia
Movado de la Ruĝa Kruco kaj Ruĝa Krescento.
Ruĝa Kruco (organização humanitária internacional) Cruz Vermelha. Vd. Ruĝa Krescento, Internacia Movado de la
Ruĝa Kruco kaj Ruĝa Krescento.
Ruĝa Maro
(ant. Araba
Golfo, Eritrea Maro) (geogr.: profundo golfo do oceano Índico,
entre a Arábia e a África, ligado ao Mediterrâneo pelo canal de Suez) mar
Vermelho.
Ruĝbarbulo (alcunha de Frederico
1º, imperador romano-germânico, 1122–1190) Barba-Roxa.
ruino 1 (resto de um edifício etc.) ruína. 2 escombros. ruiniga
arruinador, devastador. ruinigi 1 arruinar, perder. 2 dissipar. 3 devastar, destruir. ruinigilo (fig.) câncer, cancro. falruiniĝi esboroar-se, ruir, cair em ruína.
Ruj-Barbozo (geogr.:
mun. do estado da Bahia) Ruy Barbosa. Vd.
Baio (‘estado’). ruj-barboza (relativo ao mun. Ruj-Barbozo BA ou aos seus naturais ou habitantes) rui-barbosense: la ruj-barboza kulturo estas riĉa a cultura rui-barbosense é
rica. ruj-barbozano
(o natural ou habitante do mun. Ruj-Barbozo BA) rui-barbosense: la ruj-barbozanoj
estas feliĉaj
os rui-barbosenses são felizes.
ruĵo (cosmt.) “rouge”
(de toucador). lipruĵo (tb. lipruĝigilo) (cosmt.: preparação em
pasta sólida e untuosa, em geral colorida, enformada num pequeno bastão para
ser usada como cosmético nos lábios) batom.
rukti (i.) arrotar. rukto arroto,
eructação, bofada. rukteto (de bebê, após mamar) arrotinho.
rukuli (i.) (tb. kveri,
kolombumi) arrulhar (p.f.).
rulo 1 (de papel, de máquina de
escrever) rolo, cilindro. 2 (tb. rulbruo) (mús: certo toque de tambor) rufo. 3 (tb. pastorulo) (cul.:
bastão cilíndrico, de madeira ou outro material próprio, curto, grosso e com
cabo nas extremidades, que serve para estender massas de pastéis, empadas etc.)
rolo, rolo
de macarrão, rodo. ruli (tr.) rolar, rebolar, fazer rolar.
rulado 1 (ação de rolar) rolamento. 2 rufo (de tambor). 3 bordada (de navio). rulaĵo 1 rolo, tambor. 2 (fam.) cigarro enrolado manualmente. rulaĵeto rolete. rulbloko roldana. rulbruo rufo, rufar. rulfali (i.) rolar,
rodar, cair rolando. rulforma roliço.
ruliĝi (tb. ruli sin) rolar (i.), rodar,
balancear-se. ruliĝanta rolante. rulilo 1 carretilha. 2 rolo, carretel, cilindro. rulkurteno estore. rullevilo cabrestante. rulludi (i.) rufar.
rulpaketo rolo, embrulho enrolado. rulpremilo rolo (de pasteleiro). rulsalto cambalhota. rulseĝo cadeira de rodas. rulŝtono seixo. rultranĉileto
carretilha (de cortar massas). rulvagono (tb. rulvagoneto) carrinho
de mão. gladruli = kalandri. ¨ haŝiŝa rulaĵo baseado, cigarro de haxixe. mariĥuana rulaĵo baseado, cigarro de maconha. printemporulo (tb. lumpio) (cul.: iguaria da cozinha oriental) rolinho
primavera. tabaka rulaĵo cigarro
de palha. || jen
rondruliĝema solvo! ai está uma solução bem
legal!
ruleto 1 roleta (jogo). 2 (tb.
rultranĉileto) carretilha
(de cortar massas etc.).
rumo (cul.: bebida alcoólica
obtida pela destilação do melaço) rum.
rumano (povo) romeno. Rumanio (tb. Rumanujo) (geogr.;
símb.autom.: R, RO) Romênia,
Rumânia. ¨
rumana lingvo (ling.: língua da Romênia) romeno.
rumekso (bot.: designação comum às plantas do gênero Rumex, da família das poligonáceas) rúmex. Vd. okzalo (Rumex
acetosa).
rumeno (zool.: primeira câmara do estômago dos ruminantes) rúmen, bandulho,
pança.
runoj (letras, caracteres do
antigo alfabeto escandinavo) runas, runos.
rundo (desp.: no pugilismo) “round”, assalto.
rupio (econ.: moeda de alguns países) rúpia. ¨ rupio hindia (econ.: moeda da Índia; =
100 pajsoj) rúpia
indiana. rupio indonezia (econ.: moeda da Indonésia;
= 100 senoj) rúpia.
rupio maldiva (econ.: moeda das Maldivas;
= 100 laroj) rúpia
maldívia. rupio maŭricia (moeda de Maurício; = 100 cendoj) rúpia mauriciana. rupio nepala (econ.: moeda do Nepal; = 100 pajsoj) rúpia do Nepal. rupio pakistana (econ.: moeda do Paquistão; = 100 pajsoj) rúpia paquistanesa. rupio sejĉela
(moeda das Seychelles; = 100 cendoj) rúpia de Seychelles. rupio sri-lanka (econ.: moeda do Sri Lanka, = 100 cendoj) rúpia cingalesa.
rupiao (med.: inflamação da pele,
caracterizada por pequenas bolhas que se convertem em úlceras) rupia.
ruro (tb. kamparo) campo.
Ruropolo (geogr.:
mun. do estado do Pará) Rurópolis. Vd.
Parao (‘estado’). ruropola (relativo ao mun. Ruropolo PA ou aos seus naturais ou habitantes) ruropolense: la ruropola kulturo estas riĉa a cultura ruropolense é
rica. ruropolano
(o natural ou habitante do mun. Ruropolo PA) ruropolense: la ruropolanoj
estas feliĉaj
os ruropolenses são felizes.
ruso 1
russo. rusa russo.
Rusio (tb. Rusujo, Ruslando) (geogr.) Rússia.
Ruso 2
(geogr.: mun. do estado do Ceará) Russas.
Vd. Searao
(‘estado’). rusa (relativo ao mun. Ruso CE ou aos
seus naturais ou habitantes) russano, russense: la rusa kulturo estas riĉa a cultura russana é rica. rusano (o natural ou habitante do mun. Ruso CE) russano, russense: la rusanoj
estas feliĉaj
os russanos são felizes.
rusto ferrugem (p.f.). rusta ferrugento, enferrujado. rusti (i.) enferrujar,
criar ferrugem, oxidar-se. rustaĵo ferrugem (coisa enferrujada,
camada de ferrugem). rusthava ferrugento,
enferrujado. rustigi enferrujar,
oxidar. rustmakulo nódoa de ferro. senrustigi desenferrujar.
ruŝo (guarnição em pregas) folho,
babado.
ruto (bot.: designação comum às plantas do gênero Ruta, da família das rutáceas) ruta, arruda. muroruto (bot.: planta da família das aspleniáceas, Asplenium ruta-muraria) arruda-dos-muros. ¨ citronaroma ruto (bot.: planta, Ruta graveolens, da família das
rutáceas) arruda,
arruda-comum, arruda-de-são-paulo, arruda-dos-jardins, arruda-fedorenta, ruda,
ruta-de-cheiro-forte.
ruteno (povo) ruteno.
rutenio (quím.: elemento químico de número atômico 44; símb.: Ru) rutênio.
ruteniumo (quím.) =
rutenio.
ruterfordio (quím.: elemento químico de número atômico 104; símb.: Rf) rutherfórdio.
Vd. unnilkvadio,
kurĉatovio.
rutino rotina, ramerrão. rutina rotineiro,
perfunctório. rutinisto rotineiro, pé-de-boi. rutinulo (pessoa apegada aos antigos costumes) pé-de-boi.
rutulo (povo) rútulo.
ruza astucioso, astuto, ardiloso, finório, ladino, manhoso, esperto, hipócrita, dissimulado, jesuíta. ruzi (i.) usar
de astúcia. ruzo astúcia.
ruzaĵo 1 astúcia (coisa de astucioso),
golpe de astúcia:
tiu ruzaĵo donis nenion esse golpe de astúcia deu em nada. 2 (desp.) catimba. ruzeco astúcia (qualidade de astucioso): ruzeco ne ĉiam helpas nem
sempre ajuda a astúcia. ruzulo 1 astucioso,
hipócrita, dissimulado, jesuíta,
loiola. 2 (desp.) catimbeiro. senruza cândido, ingênuo. superruzi (tr.) vencer
pela astúcia. trompruzaĵo artifício (para enganar).
Rŭando (geogr.) = Ruando.
RWA (símb.autom.) Ruando.