u, U 1 (vigésima quinta letra do alfabeto esperanto) u, U. · símb. 2 U (autom.) Urugvajo. 3 u unuo de atoma maso. 4 (astr., geogr.) U uesto, okcidento. 4 U (quím.) uranio. u (gram.) nome dessa letra.

-u term. (indica o imperativo dos verbos): iru vai, ide. ni laboru trabalhemos. ŝi deziras, ke li venu ela deseja que ele venha. li ordonis, ke la knaboj kantu ele ordenou que os meninos cantassem.

Uagaduguo (geogr.: cid. e cap. de Burquina Fasso) Uagadugu. Vd. Burkino.

Uauao  (geogr.: mun. do estado da Bahia) Uauá. Vd. Baio (‘estado’). uauaa (relativo ao mun. de Uauao BA ou aos seus naturais ou habitantes) uauaense. uauaano (o natural ou habitante do mun. de Uauao BA) uauaense.

Uazo (geogr.: rio da França) Oise.

Ubao  (geogr.: mun. do estado de Minas Gerais) Ubá. Vd. Minas-Ĵerajso (‘estado’). ubaa (relativo ao mun. Ubao MG ou aos seus naturais ou habitantes) ubaense: la ubaa kulturo estas riĉa a cultura ubaense é rica. ubaano (o natural ou habitante do mun. Ubao MG) ubaense: la ubaanoj estas feliĉaj os ubaenses são felizes.

Ubaĵaro  (geogr.: mun. do estado do Ceará) Ubajara. Vd. Searao (‘estado’). ubaĵara (relativo ao mun. de Ubaĵaro CE ou aos seus naturais ou habitantes) ubajarense. ubaĵarano (o natural ou habitante do mun. de Ubaĵaro CE) ubajarense.

Ubatubo  (geogr.: mun. do estado de São Paulo) Ubatuba. Vd. San-Paŭlo (‘estado’). ubatuba (relativo ao mun. Ubatubo SP ou aos seus naturais ou habitantes) ubatubano, ubatubense: la ubatuba kulturo estas riĉa a cultura ubatubana é rica. ubatubano (o natural ou habitante do mun. Ubatubo SP) ubatubano, ubatubense: la ubatubanoj estas feliĉaj os ubatubanos são felizes.

Uberabo  (geogr.: mun. do estado de Minas Gerais) Uberaba. Vd. Minas-Ĵerajso (‘estado’). uberaba (relativo ao mun. Uberabo MG ou aos seus naturais ou habitantes) uberabense: la uberaba kulturo estas riĉa a cultura uberabense é rica. uberabano (o natural ou habitante do mun. Uberabo MG) uberabense: la uberabanoj estas feliĉaj os uberabenses são felizes.

Uberlando  (geogr.: mun. do estado de Minas Gerais) Uberlândia. Vd. Minas-Ĵerajso (‘estado’). uberlanda (relativo ao mun. Uberlando MG ou aos seus naturais ou habitantes) uberlandense: la uberlanda kulturo estas riĉa a cultura uberlandense é rica. uberlandano (o natural ou habitante do mun. Uberlando MG) uberlandense: la uberlandanoj estas feliĉaj os uberlandenses são felizes.

ublieto (cela penitenciária onde é isolado um detento rebelde ou violento, como castigo ou medida de precaução) solitária, surda.

UEA (E-o) sigl. de Universala Esperanto-Asocio: necesas aliĝi al (la) UEA é preciso filiar-se à UEA.

uedo  (geol.: no Saara e outras regiões desérticas, leito seco de rio no qual as águas só correm na estação das chuvas) uádi, uade, uédi.

uesto (astr., geogr.: direção, na esfera celeste, onde se põem os astros, à esquerda de quem olha para o norte; símb.: U) oeste, ocidente, poente. Vd. eosto. ¨ uesta vento (met.) vento oeste.

UFE sigl. de Union Française pour l’Espéranto.

Ugando (geogr.: país da África; cap.: Kampalo; símb.autom.: EAU) Uganda.

ugijo (econ.: moeda da Mauritânia; = 5 kumoj) uguia.

ugviso (zool.: pássaro asiático, um dos quais é o Cettia diphone) rouxinol-das-caniças.

-uj/ suf. 1 (objeto que contém totalmente em si uma quantidade de outros de definida espécie, indicados pela raiz da palavra): sukerujo açucareiro. cigarujo charuteira. salujo saleiro. 2 (país em relação aos habitantes): Francujo França. Germanujo Alemanha. 3 (árvore ou arbusto em relação ao fruto ou à flor): pirujo pereira. rozujo roseira. ujo recipiente, caixa, vaso, continente, vasilha, receptáculo. enujigi meter dentro (de caixa, vaso etc.).

uj! interj. (exprime dor, surpresa) ui.

Ujrauno  (geogr.: mun. do estado da Paraíba) Uiraúna. Vd. Paraibo (‘estado’). ujrauna (relativo ao mun. de Uiraúna PB ou aos seus naturais ou habitantes) uiraunense. ujraunano (o natural ou habitante do mun. de Uiraúna PB) uiraunense.

UK (tb. U.K.) (E-o) sigl. de Universala Kongreso de Esperanto.

U.K. (E-o) = UK.

ukazo 1 (decreto do tzar da Rússia) ucace, ucasse. 2 (fig.) lei ou ordem tirana ou arbitrária.

UKĈ (sigl. de Unua Komando de la Ĉefurbo) PCC, Primeiro Comando da Capital.

ukulelo (mús.: instrumento semelhante ao violão, mas menor, de quatro cordas, muito usado na música havaiana) ukulele.

U.L. sigl. de Universala Ligo.

-ul/ suf. (indica o ser caracterizado pela ideia expressa na raiz): malgrandfidulo homem de pouca fé. posteulo póstero. ulo cara, sujeito, gajo.

ulambano solenidade japonesa para honrar a memória dos mortos.

ulano (cavaleiro armado de lança nos exércitos alemão, polonês ou austríaco) ulano.

Ulanbatoro (geogr.: cid. e cap. da Mongólia) Ulan Bator. Vd. Mongolio.

ulcero úlcera, ulceração.

ulekso (bot.: arbusto do gênero das leguminosas, de flores amarelas, que cresce em terra seca, Ulex europœus) tojo.

ulemo (intérprete do Corão) ulemá.

Ulianopolo  (geogr.: mun. do estado do Pará) Ulianópolis. Vd. Parao (‘estado’). ulianopola (relativo ao mun. Ulianopolo PA ou aos seus naturais ou habitantes) ulianopolense, ulianopoliense: la ulianopola kulturo estas riĉa a cultura ulianopolense é rica. ulianopolano (o natural ou habitante do mun. Ulianopolo PA) ulianopolense, ulianopoliense: la ulianopolanoj estas feliĉaj os ulianopolenses são felizes.

Uliso 1 (pren.masc.) Ulisses. Vd. Odiseo.

Uliso 2 (lit.: nome de origem romana de Odisseus) Ulisses. Vd. Odiseo.

Uljanov (Vladimir Iljiĉ) = Lenino (‘político russo’).

ulmo (bot.: designação comum às árvores do gênero Ulmus, da família das ulmáceas) ulmo, olmo, ulmeiro. ulmaco (bot.: espécime das ulmáceas) ulmácea. ulmacoj(bot.: família, Ulmaceae, de plantas dicotiledôneas) ulmáceas.

ulmario (tb. herbejreĝino) (bot.: planta da família das rosáceas, Spiraea ulmaria) ulmária, rainha-dos-prados, erva-ulmeira, barba-de-bode.

ulno 1 (medida antiga) ulna, vara, côvado. 2 (anat.: certo osso) cúbito. 3 padrão, bitola: tiajn homojn oni ne povas mezuri per la ordinara ulno tais homens não se podem medir pela bitola comum.

ultimato 1 (últimas condições que um Estado apresenta a outro, e de cuja aceitação depende a continuação das negociações diplomáticas sobre o assunto em que estão interessados) ultimato, “ultimatum”. 2 (resolução final e irrevogável) ultimato, “ultimatum”.

ultra/ el.comp. (significa “além”, “extremo”, “extranormal”) extra-.

ultramaro ultramar, azul-ultramarino (tinta).

ultramontana ultramontano (referente ao poder espiritual e temporal do papa).

ultraviola (diz-se das radiações obscuras do espectro solar, mais refrangíveis do que as roxas, e dotadas de propriedades várias, como impressionar as chapas fotográficas, destruir as bactérias etc.) ultravioleta.

ululi (i.) (tb. hurli) ulular, uivar (como lobo, coruja, mocho etc.).

-um/ suf. (sem sentido definido): kolumo colarinho, gola. manumo punho (de camisa). brakumi (tr.) abraçar. umi (tr., infrm) coisar, negoçar, arrumar, aprontar, fazer, mexer com: kion vi umas? o que você está arrumando? umo coisa, treco, troço, trem, negócio. ¨ teĥnologia umo (pequeno objeto ou aparelho, mecânico ou eletrônico, mais engenhoso que útil, que constitui novidade) “gadget”.

UMa (astr.) abrev. de Granda Ursino.

Umaro (pren.masc.) Omar.

umbando (rel.: religião brasileira de origem africana, mas que incorporou elementos do catolicismo e do espiritismo) umbanda.

umbelo (bot.: modo de inflorescência constituída por eixos secundários, que partem de um mesmo ponto e chegam quase ao mesmo nível ou altura, gerando por essa forma uma superfície convexa semelhante a um guarda-sol) umbela. umbelacoj (bot.: fam. de plantas dicotiledôneas cuja inflorescência toma a forma de umbela ou guarda-sol) umbeladas, umbelíferas.

umbelifero (tb. apiaco) (bot.: espécime das umbelíferas) umbelífera. umbeliferoj (bot.: antiga denominação da família das apiáceas) umbelíferas. Vd. apiacoj.

umbiliko umbigo. ¨ umbilika ŝnuro (zool.) cordão umbilical. 2 (bot.) hilo.

umbro (natural ou habitante da região da Úmbria, na Itália) úmbrio. umbra (relativo à Úmbria, região da Itália, ou aos seus naturais ou habitantes) úmbrio. Umbrio (geogr.: região da Itália; cap.: Peruĝo) Úmbria. ¨ umbra lingvo (ling.) úmbrio.

Umbralo (espir.: uma das regiões inferiores do mundo espiritual, na qual se agregam por sintonia mentes ainda em descompasso com o bem) Umbral.

umeo (bot.) ameixa japonesa, ameixa-amarela.

UMEA sigl. de Universala Medicina Esperanto-Asocio.

UMi (astr.) abrev. de Malgranda Ursino.

Umuaramo  (geogr.: mun. do estado do Paraná) Umuarama. Vd. Paranao (‘estado’). umuarama (relativo ao mun. Umuaramo PR ou aos seus naturais ou habitantes) umuaramense: la umuarama kulturo estas riĉa a cultura umuaramense é rica. umuaramano (o natural ou habitante do mun. Umuaramo PR) umuaramense: la umuaramanoj estas feliĉaj os umuaramenses são felizes.

UN sigl. de Unuiĝintaj Nacioj.

Unaio  (geogr.: mun. do estado de Minas Gerais) Unaí. Vd. Minas-Ĵerajso (‘estado’). unaia (relativo ao mun. Unaio MG ou aos seus naturais ou habitantes) unaiense: la unaia kulturo estas riĉa a cultura unaiense é rica. unaiano (o natural ou habitante do mun. Unaio MG) unaiense: la unaianoj estas feliĉaj os unaienses são felizes.

unco (metr.: medida de peso antiga, equivalente a 1/6 do arrátel, ou 285 decigramas) onça. ¨ likva unco (metr.: medida de capacidade equivalente a 29,57 ml (EUA) ou 28,41 ml (Reino Unido); símb.: fl. oz.) onça fluida, “fluid ounce”.

uncio (tb. neĝleopardo) (zool.: grande felino encontrado nas altas montanhas da Ásia central, Panthera uncia) leopardo-das-neves, onça.

Une (quím.) símb. de unnilenio.

UNESCO sigl. de United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization.

Unesko (sigl. de Eduka, Scienca kaj Kultura Organizo de la Unuiĝintaj Nacioj; Organizaĵo de Unuiĝintaj Nacioj por Edukado, Scienco kaj Kulturo) Unesco; Organização das Nações Unidas para Educação, Ciência e Cultura.

ungo (anat.: lâmina dura, formada de queratina, que recobre a última falange dos dedos e artelhos) unha. unga (anat.: relativo à unha) ungueal: unga falango falange ungueal. ungego garra. ungograti (tr.) unhar, agatanhar. ungohaŭteto (anat.) Vd. ungohaŭteto. ungofajlilo lixa de unha.

ungvento unguento, pomada (medicamento).

Unh (quím.) símb. de unnilheksio.

unio (associação de pessoas ou Estados) união.

Uniano  (geogr.: mun. do estado do Piauí) União. Vd. Piaŭio (‘estado’). uniana (relativo ao mun. Uniano PI ou aos seus naturais ou habitantes) unionense: la uniana kulturo estas riĉa a cultura unionense é rica. unianano (o natural ou habitante do mun. Uniano PI) unionense: la uniananoj estas feliĉaj os unionenses são felizes.

Unian-da-Vitorjo  (geogr.: mun. do estado do Paraná) União da Vitória. Vd. Paranao (‘estado’). unian-da-vitorja (relativo ao mun. Unian-da-Vitorjo PR ou aos seus naturais ou habitantes) união-vitoriense: la unian-da-vitorja kulturo estas riĉa a cultura união-vitoriense é rica. unian-da-vitorjano (o natural ou habitante do mun. Unian-da-Vitorjo PR) união-vitoriense: la unian-da-vitorjanoj estas feliĉaj os união-vitorienses são felizes.

Unian-do-Oesto  (tb. Okcidenta Uniano) (geogr.: mun. do estado de Santa Catarina) União do Oeste. Vd. Santa-Katarino (‘estado’). unian-do-oesta (tb. okcident-uniana) (relativo ao mun. de Unian-do-Oesto  SC ou aos seus naturais ou habitantes) união-oestense. unian-do-oestano (tb. okcident-unianano) (o natural ou habitante do mun. de Unian-do-Oesto SC) união-oestense.

Unian-dos-Palmaro  (geogr.: mun. do estado de Alagoas) União dos Palmares. Vd. Alagoo (‘estado’). unian-dos-palmara (relativo ao mun. Unian-dos-Palmaro AL ou aos seus naturais ou habitantes) palmarino: la unian-dos-palmara kulturo estas riĉa a cultura palmarina é rica. unian-dos-palmarano (o natural ou habitante do mun. Unian-dos-Palmaro AL) palmarino: la unian-dos-palmaranoj estas feliĉaj os palmarinos são felizes.

uniformo uniforme, farda, fardamento.

unika 1 único (na sua espécie), incomparável, uno, unigênito. 2 ímpar. || panjo estas unika! mãe é só uma!

unikorno (mit.) = unukornulo (‘animal fabuloso’).

Unio de Sovetaj Socialismaj Respublikoj (hist.) = Unio de Sovetaj Socialistaj Respublikoj.

Unio de Sovetaj Socialistaj Respublikoj (tb. Sovetio) (sigl.: USSR) União das Repúblicas Socialistas Soviéticas (URSS).

Union Française pour l’Espéranto [Fr.] (sigl.: UFE) União Francesa pelo Esperanto.

unisono (acordo de vozes ou instrumentos que fazem ouvir juntamente os mesmos sons) uníssono.

United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization [Ing.] (sigl.: UNESCO, U.N.E.S.C.O., Unesco) = Eduka, Scienca kaj Kultura Organizo de Unuiĝintaj Nacioj.

Univ. abrev. de Universitato.

universo universo, mundo. universa universal.

universala universal, mundial, ecumênico. uuniversaligi universalizar.

Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj Declaração Universal dos Direitos Humanos.

Universala Esperanto-Asocio (E-o: organização não governamental que congrega esperantistas em todo o mundo; sigl.: UEA) Associação Mundial de Esperanto.

Universala Kongreso de Esperanto (E-o: grande encontro anual dos esperantistas, organizado pela UEA; abrev.: UK, U.K.) Congresso Mundial de Esperanto.

Universala Ligo (sigl.: UL) Liga Universal.

Universala Medicina Esperanto-Asocio (sigl.: UMEA) Associação Médica Mundial de Esperanto.

Universala Poŝta Unio (sigl.: UPU) União Postal Universal.

universitato (abrev.: Univ.) universidade (conjunto de escolas ou faculdades). universitatano (professor ou estudante de universidade) universitário.

unkario (bot.: gên. Uncaria) gambir.

unnilenio (quím.: denominação, até 1997, do elemento meitnério; símb.: Une) “unnilennium”. Vd. mejtnerio.

unnilheksio (quím.: denominação, até 1997, do elemento seabórgio; símb.: Unh) “unnilhexium”. Vd. seaborgio.

unnilkvadio (quím.: denominação, até 1997, do elemento rutherfórdio; símb.: Unq) “unnilquadium”. Vd. ruterfordio, kurĉatovio.

unniloktio (quím.: denominação, até 1997, do elemento hássio; símb.: Uno) “unniloctium”. Vd. hasio.

unnilpentio (quím.: denominação, até 1997, do elemento dúbnio; símb.: Unp) “unnilpentium”.

unnilseptio (quím.: denominação, até 1997, do elemento bório; símb.: Uns) “unnilseptium”. Vd. borio.

Uno 1 (quím.) símb. de unniloktio.

UNo 2 sigl. de = Unuiĝintaj Nacioj.

Unp (quím.) símb. de unnilpentio.

Unq (quím.) símb. de unnilkvadio.

Uns (quím.) símb. de unnilseptio.

unu (a quantidade daquilo que é inteiro e completo, sem mais nada que o acompanhe, ou que lhe seja acrescentado; símb.: 1, I) um, uma: unu plus unu estas du um mais um são dois. mi aĉetis unu pomon kaj du pirojn comprei uma maçã e duas peras. unua (ordinal correspondente a um; símb.: 1a, 1-a): a) primeiro, primário, primo (1º, I). b) primeira, primária, prima (1ª, I). Obs.: em Esperanto, deve-se dar preferência aos algarismos arábicos, por serem mais internacionais: 1a Kongreso de Esperanto I (ou ) Congresso de Esperanto. unue primeiramente, em primeiro lugar. unuo unidade. unu-a (1A) (tb. a-unu, A1) (gíria) 1 ótimo!. 2 da melhor qualidade, primeiro. Vd. dek-zo. unuaeco liderança. unuaĵo bloco (unidade). unuanima (tb. unuvoĉa) unânime. unuataga do primeiro dia. unuaulo líder. unuavenaĵo (tb. unuaaĵo) primícias. unueco (tb. unuiĝo) união. unuflanka unilateral. unuforma uniforme. unuigi unir, unificar. unuiĝi unificar-se. ununombro (gram.) singular. unuobla (que não é duplo, múltiplo, ou desdobrado em partes) simples, singelo: unuobla fadeno um fio simples. unuope uma a um, de um em um, um por um, individualmente, sozinho. unupeca inconsútil, de uma só peça. unutaga de um dia, efêmero, que dura apenas um dia. monunuo unidade monetária, moeda. ¨ astronomia unuo (astr.: unidade de distância equivalente à distância média entre a Terra e o Sol, aproximadamente 150 milhões de quilômetros; símb.: AU) unidade astronômica (UA). brita termo-unuo (fís., metr.: unidade de energia equivalente a 1055,0736 J; símb.: BTU, Btu) unidade térmica britânica. dek unu onze. geokronologia unuo (geol.: unidade não material correspondente ao intervalo de tempo de uma unidade cronostratigráfica estabelecida) unidade geocronológica: la geokronologiaj unuoj estas: eono, erao, periodo, epoko kaj aĝo as unidades geocronológicas são: éon, era, período, época e idade. kronostratigrafia unuo (geol.: cada grupo de rochas estabelecido para servir como referência de todas as rochas formadas durante o mesmo intervalo de tempo) unidade cronostratigráfica (ou cronolitológica): la kronostratigrafiaj unuoj estas: eonotemo, eratemo, sistemo, serio kaj etaĝo as unidades cronostratigráficas são: eonótema, erátema, sistema, série e estágio.

Unua Komando de la Ĉefurbo (UKĈ) (organização criminosa da cid. de São Paulo) Primeiro Comando da Capital, (PCC).

unuciklo (velocípede de uma só roda) monociclo. unucikli andar de monocliclo. unuciklisto (indivíduo que usa monociclo) monociclista.

unu-du-kaj-tri (lud.) uni-duni-tê.

Unuiĝintaj Nacioj (sigl.: UNo, UN) Organização das Nações Unidas (ONU).

Unuiĝintaj Ŝtatoj de Nord-Ameriko (geogr.) = Usono.

Unuiĝinta Reĝlando (geogr.) Reino Unido.

Unukornulo (astr.: constelação do hemisfério sul; lat.: Monoceros, Monocerotis; abrev.: Mon) Unicórnio.

ununbio (quím.: denominação provisória do elemento químico de número atômico 112; símb.: Uub) unúmbio. Vd. kopernikio.

ununheksio * (quím.: denominação provisória do elemento químico de número atômico 116; símb.: Uuh) ununhéxio, “ununhexium”.

ununilio * (quím.: denominação, até 2003, do elemento darmstádio; símb.: Uun) “ununnilium”, ununílio. Vd. darmŝtatio.

ununkvadio * (quím.: denominação provisória do elemento químico de número atômico 114; símb.: Uuq) ununquádio, “ununquadium”.

ununoktio * (quím.: denominação provisória do elemento químico de número atômico 118; símb.: Uuo) ununóctio, “ununoctium”.

ununpentio * (quím.: denominação provisória do elemento químico de número atômico 115; símb.: Uup) ununpêntio, “ununpentium”.

ununseptio *  (quím.: denominação provisória do elemento químico de número atômico 117; símb.: Uus) ununséptio, “ununseptium”.

ununtrio * s.m. (quím.: denominação provisória do elemento químico de número atômico 113; símb.: Uut) unúntrio, “ununtrium”.

unununio * (quím.: denominação, até 2004, do elemento roentgênio; símb.: Uuu) “unununium”, ununúnio. Vd. rentgenio.

uoko (tb. volbopato) (cul.: utensílio básico da culinária asiáica, com o formato de uma semiesfera) “wok”.

upsila [Gr.] = upsilono (‘letra grega’).

upsilon [Gr.] = upsilono (‘letra grega’).

upsilono (tb. “upsilon”, “upsila”) (vigésima letra do alfabeto grego, υ, Υ) ípsilon, ípsilo.

UPU sigl. de Universala Poŝta Unio.

upupo (zool.: pássaro semelhante à pega, de bico comprido e fino, com bela coroa de penas, Upupa epops) poupa.

uro (zool.: espécie de boi selvagem, Bos primigenius, sin. Bos urus, extinto no séc. 17) uro, auroque, uroque.

uragano 1 furacão, tempestade, tufão, vendaval, procela. 2 (met.: na escala de Beaufort, vento de grau 12) furacão. uragana tempestuoso, proceloso.

urako (ant.: parte média da alantoide, que se estende da bexiga ao umbigo do feto e que depois se transforma em cordão fibroso) úraco.

uranio 1 (quím.: elemento químico de número atômico 92; símb.: U) urânio.

Uranio 2 (mit.: musa da astronomia) Urânia.

Urania (mit.) = Uranio.

uraninito (tb. peĉerco) (min.: óxido cúbico de urânio, principal mineral-minério de urânio) uraninita. Vd. peĉblendo.

uranismo (inversão sexual, homossexualidade) uranismo.

urata 1 (diz-se de um ácido contido nas urinas) úrico. 2 (diz-se do cálculo urinário, composto de ácido úrico ou de urato) úrico.

urbo  cidade, município. urba da cidade, de cidade, urbano, municipal. urbano habitante de cidade, morador de cidade, cidadão, citadino, munícipe. urbeto cidadezinha, burgo, vila, aldeia, arrabalde. urbestro prefeito. urbestreco (cargo de prefeito) prefeitura: kanditati por la urbestreco candidatar-se à prefeitura. urbodomo 1 municipalidade. 2 prefeitura municipal (local). antaŭurbo subúrbio, arrabalde. ĉefurbo (principal cidade de um país, estado, província etc., onde fica concentrada a alta administração) capital. ĉirkaŭurba de periferia: ĉirkaŭurba lernejo escola de periferia. ĉirkaŭurbo subúrbio, arrabalde, periferia (da cidade): ŝi loĝis en la ĉirkaŭurbo de Tokio ela morava no arrabalde de Tóquio. grandurbo metrópole. hejmurbo cidade de domicílio. naskiĝurbo (tb. naskurbo) cidade natal, pago, pagos. ¨ satelita urbo 1 (cidade que se ergue nas vizinhanças de uma metrópole à qual está estritamente ligada, tendo ou não autonomia administrativa) cidade-satélite. 2 (bras., geogr.: denominação popular das regiões administrativas do Distrito Federal do Brasil) cidade-satélite. Vd. Federacia Distrikto (‘unidade da federação’).

urdua lingvo (ling.: língua do Paquistão) urdu.

ureo 1 (um dos princípios imediatos da urina) ureia. 2 (substância azotada que se encontra sempre na urina do homem e dos animais carnívoros) ureia.

uremio 1 (med.: estado mórbido resultante da retenção da ureia no sangue) uremia. 2 (med.: intoxicação do sangue pela ureia não eliminada pelos rins) uremia.

uretero (anat.: cada um dos canais membranosos que conduzem a urina dos rins para a bexiga) ureter.

uretro (anat.: canal excretor da urina) uretra. uretrito (med.: inflamação da uretra) uretrite. uretroskopo (cir.: instrumento cirúrgico para fazer observações no interior da uretra) uretroscópio.

ureuso (hist.: figura de cobra que adornava a testa das divindades egípcias) “uraeus”, uréu.

urĝi 1 (tr.) instar (com), apressar, atropelar: la danĝero urĝis nian forkuron o perigo apressou a nossa fuga. 2 (i.) ser urgente, ter pressa de. urĝa urgente. urĝeco urgência, pressa. urĝiĝi apressar-se, ter pressa, estar com pressa. || urĝiĝu! depressa! ; apresse-se!

urio (zool.: designação comum às aves marinhas do gênero Uria, da família dos alcídeos) uria. ¨ longbeka urio (tb. ordinara urio) (zool.: ave caradriiforme, marinha, da família dos alcídeos, Uria aalge) airo.

Urija (bíbl.: general de Davi, marido de Betsabá) Urias. Vd. “Bat-Ŝeba”.

urini (i.) urinar, mijar. urina urinário. urino urina. urinejo (tb. pisejo, necesejo) mictório. uriniga (tb. diureziga) (med.: que estimula a secreção de urina) diurético. urinujo urinol. urintubo (anat.) = uretro.

urno 1 (para conservar as cinzas de um morto) urna. 2 (para recolher cédulas eleitorais) urna.

urogalo (tb. tetrao) (zool.: espécie de ave silvestre, maior do que o ganso, Tetrao urogallus) tetraz, tetraz-grande-das-serras.

uromastiko (zool.: gênero de répteis sáurios) uromastice.

urotropino (med.: medicamento diurético para a diátese úrica) urotropina.

urso  (zool.) urso. ursino (zool.) ursa. formikurso (zool.) = mirmekofago. lavurso (zool.) = prociono. marurso (zool.: designação comum aos mamíferos marinhos da família dos otariídeos) leão-marinho, lobo-marinho, otária, urso-do-mar. nazurso (zool.) = nazuo (‘designação comum’). || antaŭ mortigo de urso ne vendu ĝian felon (prov.: ‘antes de matar um urso, não venda a sua pele’) não faça a cama sem ver o noivo.

Ursego (astr.) = Granda Ursino.

Urseto (astr.) = Malgranda Ursino.

Ursino (astr.: nome de duas constelações: Ursa Maior e Ursa Menor) Ursa. Vd. Granda Ursino, Malgranda Ursino.

urtiko (bot.: designação comum às plantas do gênero Urtica, da família das urticáceas) urtiga. urtikacoj (bot.: família  de plantas dicotiledôneas que tem por tipo a urtiga, Urticaceae) urticáceas.

urtikario (med.: inflamação na pele, com prurido semelhante ao que produz a urtiga) urticária.

Uruarao  (geogr.: mun. do estado do Pará) Uruará. Vd. Parao (‘estado’). uruaraa (relativo ao mun. Uruarao PA ou aos seus naturais ou habitantes) uruaraense: la uruaraa kulturo estas riĉa a cultura uruaraense é rica. uruaraano (o natural ou habitante do mun. Uruarao PA) uruaraense: la uruaraanoj estas feliĉaj os uruaraenses são felizes.

Uruasuo  (geogr.: mun. do estado de Goiás) Uruaçu. Vd. Gojaso (‘estado’). uruasua (relativo ao mun. Uruasuo GO ou aos seus naturais ou habitantes) uruaçuense: la uruasua kulturo estas riĉa a cultura uruaçuense é rica. uruasuano (o natural ou habitante do mun. Uruasuo GO) uruaçuense: la uruasuanoj estas feliĉaj os uruaçuenses são felizes.

Urubisio  (geogr.: mun. do estado de Santa Catarina) Urubici. Vd. Santa-Katarino (‘estado’). urubisia (relativo ao mun. de Urubisio SC ou aos seus naturais ou habitantes) urubiciense. urubisiano (o natural ou habitante do mun. de Urubisio SC) urubiciense.

Urugvajo  1 (geogr.: país da América do Sul; símb.autom.: U, ROU) Uruguai. urugvajano (o natural ou habitante do Uruguai) uruguaio.

Urugvajo  2 (geogr.: rio dos estados de Santa Catarina e Rio Grande do Sul) Uruguai.

Urugvajano  (geogr.: mun. do estado do Rio Grande do Sul) Uruguaiana. Vd. Suda Rio-Grando (‘estado’). urugvajana (relativo ao mun. Urugvajano RS ou aos seus naturais ou habitantes) uruguaianense: la urugvajana kulturo estas riĉa a cultura uruguaianense é rica. urugvajanano (o natural ou habitante do mun. Urugvajano RS) uruguaianense: la urugvajananoj estas feliĉaj os uruguaianenses são felizes.

Uruoko  (geogr.: mun. do estado do Ceará) Uruoca. Vd. Searao (‘estado’). uruoka (relativo ao mun. de Uruoko CE ou aos seus naturais ou habitantes) uruoquense. uruokano (o natural ou habitante do mun. de Uruoko CE) uruoquense.

Urupemo  (geogr.: mun. do estado de Santa Catarina) Urupema. Vd. Santa-Katarino (‘estado’). urupema (relativo ao mun. de Urupemo SC ou aos seus naturais ou habitantes) urupemense. urupemano (o natural ou habitante do mun. de Urupemo SC) urupemense.

Urusango  (geogr.: mun. do estado de Santa Catarina) Urussanga, Uruçanga. Vd. Santa-Katarino (‘estado’). urusanga (relativo ao mun. de Urusango SC ou aos seus naturais ou habitantes) urussanguense, uruçanguense. urusangano (o natural ou habitante do mun. de Urusango SC) urussanguense, uruçanguense.

US abrev. de Usono.

-us (term. do condicional dos verbos) li dirus ele diria. se li estus sana, li estus feliĉa se ele estivesse são, estaria feliz.

USA símb.autom. de Usono.

us. dol. abrev. de usona dolaro.

usklo (tip.) caixa (de um caractere). uskleco = usklo. nomuskla escrito com inicial maiúscula.

Usono (geogr.: país da América do Norte; abrev.: US; símb.autom.: USA) Estados Unidos da América (EUA). usona estadunidense, americano, norte-americano, ianque. usonano estadunidense, americano, norte-americano, ianque. ¨ la usona revo o sonho americano.

Usona Samoo (geogr.: dependência dos EUA situada no arquipélago de Samoa, na Oceania, anteriormente denominada Samoa Oriental; cap.: Fagatogo) Samoa Americana. Vd. Orienta Samoo, Samoo (‘arquipélago’).

-ut/ (suf. proposto para formar o particípio condicional passivo, ao lado de -unt-, que formaria o particípio condicional ativo) amunta que teria amado, amuta que seria amado. la ofendutoj pardonu! os que se ofenderem que perdoem.

USSR sigl. de Unio de Sovetaj Socialistaj Respublikoj.

utao poemeto japonês de 31 sílabas em 5 versos.

uteno “uten” (moeda egípcia antiga).

utero (anat.: órgão musculoso, oco e elástico, em que se gera o feto dos mamíferos) útero, madre, matriz. uteralgio (med.: dor aguda no útero) uteralgia, histeralgia. uterito (tb. metrito) (med.: inflamação do útero) metrite.

utila útil, profícuo, salutar, vantajoso. utili (i.) ser útil, ter utilidade. utilo utilidade, vantagem. utilanta aproveitador. utilanto aproveitador. utilcela utilitário. utiligi (tornar útil) utilizar: ŝi scias utiligi la manĝorestaĵojn ela sabe utilizar os restos de comida.. utiligebla utilizável. malutila 1 prejudicial. 2 (tb. malutilega) pernicioso. Vd. pernicioza. malutili (i.) (tb. noci) ser prejudicial, ser nocivo, prejudicar, danificar: fumado malutilas al la sano fumar é prejudicial à saúde. malutilo inconveniente, desvantagem, dano, inutilidade, prejuízo. malutilega (tb. malutila) pernicioso. Vd. pernicioza. neutila (tb. senutila) inútil, inócuo, baldio. nereutiligebla descartável. reutiligi reciclar. reutiligado reciclagem. akvoutiligo (tb. akvouzo) emprego da água, uso da água, utilização da água. || miksi la utilan kun la agrabla unir o útil ao agradável.

utopio 1 (plano de governo perfeito mas irrealizável) utopia. 2 (fantasia impossível de realizar-se) utopia. utopia utópico. utopiisto utópico, utopista.

Uub (quím.) símb. de ununbio.

Uuh (quím.) símb. de ununheksio.

Uun (quím.) símb. de ununilio.

Uuo (quím.) símb. de ununoktio.

Uup (quím.) símb. de ununpentio.

Uuq (quím.) símb. de ununkvadio.

Uus (quím.) símb. de ununseptio.

Uut (quím.) símb. de ununtrio.

Uuu (quím.) símb. de unununio.

uvajo 1 (bot.: designação comum a algumas plantas da família das mirtáceas) uvaia. 2 (bot.: arbusto da família das mirtáceas, Eugenia uvalha, sin. Eugenia pyriformis) uvaia. uvajfrukto (bot.: fruto dessa planta) uvaia.

uveo (anat.: coroide, ou a face posterior da íris) úvea.

uverturo (mús.) protofonia, abertura, introdução.

uvulo (anat.: saliência cônica na parte posterior do véu palatino) úvula, campainha.

uzi  (tr.) usar, empregar, utilizar, servir-se de, lançar mão de, despender: mi jam uzis ĉiujn rimedojn já lancei mão de todos os recursos. uzo emprego. uzado uso habitual, emprego corrente, usança. uzaĵo coisa de uso, utensílio, ferramenta. uzebla usável, praticável. eluzi (tr.) gastar, desgastar, consumir pelo uso, puir, safar: eluzi veston desgastar uma roupa. eluzita desgastado: la infano surportis iom eluzitan veston a criança vestia uma roupa um tanto desgastada. eluzitaĵo coisa usada e sem valor. foruzi (tb. uzkonsumi) gastar, consumir pelo uso. fruktuzi (tr.) usufruir. manuzi (tr.) manejar, manipular: li bone manuzas la tranĉilon ele maneja bem a faca. manuzi segmaŝinon manipular uma serra elétrica. misuzi (tr.) fazer mau uso de, fazer uso impróprio de, fazer uso errado de, empregar mal, depredar. misuzo depredação, mau uso, uso indevido. senuza vago. trouzi (tr.) abusar. ¨ fari uzon de (ou el) fazer uso de.

uzanco usança, tradição, costume velho, hábito tradicional, praxe, uso frequente.

uzino 1 (tb. siderurgia fabriko) (estabelecimento industrial equipado com máquinas e destinado à produção de ferro e aço) usina. 2 grande fábrica. uzina (relativo a usina) usineiro.

uzukapi (tr.) usucapir. uzukapo (jur.: modo de adquirir propriedade, principalmente terreno, pela posse pacífica durante longo tempo) usucapião.

uzuro (juro excessivo, superior à taxa permitida em lei) usura. uzuristo usurário.

uzurpi (tr.) usurpar, defraudar, esbulhar. uzurpo usurpação, esbulho. uzurpanto (tb uzurpinto, uzurpisto, uzurpatoro) usurpador.

uzurpatoro (o que se apodera injustamente por violência ou por artifício de coisa ou posição que lhe não pertence por direito) usurpador.