ĉ, Ĉ
(quarta letra do alfabeto esperanto) “ĉ”, “Ĉ”. ĉo nome dessa letra.
ĉ. abrev.
de ĉirkaŭ.
ĉabrako 1 (pele de carneiro com
a lã ou pano bordado, usados sobre a sela, para amaciar o assento) pelego. 2 xairel, chabraque, chairel. gualdrapa.
Ĉado 1 (geogr.:
grande lago na África central) Chade. Ĉadio (geogr.) =
Ĉado (‘país’). Ĉadlando (geogr.) = Ĉado (‘país’).
Ĉado 2 (tb. Ĉadlando,
Ĉadio) (geogr.: país da África; cap.: Niĝameno,
Nĝameno) Chade, Tchad, Tchade.
ĉagreni (tr.) 1 afligir, molestar, amofinar, desgostar,
magoar, penalizar, fazer dó, causar dissabor, causar desgosto, aborrecer. 2 pesar: ĉagrenis lin, ke li vidis la eksedzinon en tia stato
pesou-lhe ver a ex-mulher naquele estado. ĉagrena aflitivo, penoso. ĉagreno (tb. ĉagreniĝo) desgosto,
dissabor, drama, aflição, pesar, dor, amargura, pena, paixão: prezentu al vi mian ĉagrenon, mi perdis mian monujon
sinta o meu drama, perdi minha carteira. ĉagreniĝi afligir-se, desgostar-se, doer-se, lamentar, sentir: mi tre ĉagreniĝas
pro la okazaĵo sinto muito pelo
que ocorreu.
ĉajoto 1 (bot.: trepadeira da
família das cucurbitáceas, Sechium edule) chuchu, chuchuzeiro, caiota, caxixe, machucheiro, machucho, machuchu, maxixe,
maxixe-francês, nachuchu, pimpinela. 2 (bot.: fruto do chuchuzeiro) chuchu, caiota,
caxixe, machucho, machuchu, maxixe, maxixe-francês, nachuchu. ĉajotfrukto (bot.) = ĉajoto (‘fruto’).
ĉako (vest.: espécie de
capacete usado em alguns exércitos) barretina.
ĉakao * [Vt: chả cá] (cul.: prato típico da culinária vietnamita)
peixe frito.
ĉalazio (med.) = kalazio.
ĉaledo 1 (pequena casa de
madeira dos montanheses da Suíça) chalé. 2 (qualquer casa de campo mais ou menos
elegante e luxuosa, imitando o chalé suíço) chalé.
ĉaleto = ĉaledo.
ĉalono* (med.) produção
endócrina que paraliza ou diminui a ação de outro órgão.
ĉamo (zool.: mamífero
artiodátilo da família dos bovídeos, Rupicapra rupicapra) camurça.
ĉambelano (tb. kortegestro) (fidalgo
que serve um rei, rainha, ou pessoa nobre, em seus aposentos, e cuida da
manutenção destes) camareiro, camarista, mordomo-mor.
ĉambro 1 (cada uma das partes em que se divide uma
casa) cômodo, divisão. 2 sala, quarto, aposento, câmara. ĉambraro aposentos, apartamento. ĉambrego salão. ĉambreto camarim, cabina, gabinete,
quartinho. ĉambretaĉo cochicholo. ĉambristo empregado,
criado, camareiro, criado de quarto. ĉambristino 1 (mulher
que servia na câmara da rainha, princesa etc.) camareira.
2 arrumadeira, camareira, criada de quarto. ĉambroluanto (pessoa que aluga quarto
disponível em sua casa) locador, senhorio. ĉambroplanto planta própria para cultivo
no interior da casa, planta de interior. antaŭĉambro 1 antecâmara. 2 sala de espera. aŭtoĉambro (parte da casa destinada a
abrigar automóveis) garagem. banĉambro banheiro, casa de banho. dormoĉambro quarto, quarto de dormir,
dormitório, aposento, aposentos. gastoĉambro quarto de hóspede. kaldronĉambro
parte do navio ou da fábrica onde ficam as
caldeiras de vapor. klasĉambro sala de aula, classe. legoĉambro
sala de leitura. luĉambro quarto
disponível para aluguel, em uma residência. manĝoĉambro refeitório, sala de jantar. maŝinĉambro (parte do navio onde ficam
as máquinas) praça
de máquinas, casa de máquinas. preĝoĉambro
(compartimento de uma casa destinado à oração) oratório. provizoĉambro (numa
habitação, pequeno compartimento interno, geralmente sem janela, usado para
guardar louça e outros utensílios domésticos ou mesmo material de limpeza) despensa,
“closet”. punĉambro (para
estudantes) cafua. skriboĉambro (compartimento
ou cômodo de imóvel destinado à leitura ou ao ato de escrever) escritório,
gabinete. vivoĉambro sala
de estar. ¨ ĉambro de intensa kuracado (med.) =
sektoro de konstanta flegado. ĉambro kun banejo (tb.
ban- kaj dormo-ĉambro) (nas residências, quarto com banheiro
anexo) suíte. ban- kaj dormo-ĉambro (nas
residências, quarto com banheiro anexo) suíte. dulita ĉambro quarto
de duas camas. komerca ĉambro câmara
do comércio, câmara de comércio. monaĥa
ĉambreto cela.
ĉampano (vinho espumante,
geralmente branco, produzido em Champagne, na França) champanhe,
“champagne”. ĉampanizi (tr.) (dar ao vinho a efervescência
característica do champanhe) champanhizar. ĉampanizo (ação ou efeito de
champanhizar) champanhização.
kvazaŭĉampano (vinho semelhante ao
champanhe) vinho
espumante.
Ĉampanjo (antiga província da
França) Champagne.
ĉampinjono (bot.: cogumelo
comestível da família das agaricáceas, Agaricus sp.) “champignon”, champinhom.
ĉampiono 1 (combatente por um
partido, uma doutrina etc.) campeão. 2 (vencedor de concurso
esportivo) campeão.
ĉano (arm.: peça de arma de
fogo que provoca a percussão sobre a cápsula, nas armas mais modernas) cão.
Vd. perkutilo (‘peça de arma
de fogo’).
Ĉandigaro (geogr.: cid. da Índia, cap. do Estado do Punjab) Chandigarh.
Ĉangĉuno (geogr.: cid. da China)
Changchun.
ĉanojo cerimônia do chá japonesa,
“chanoyu”.
ĉanto (mús.: forma de cantar usada
em salmos e outros cânticos religiosos) canto religioso, cantochão, canto. Vd. plejnkanto. ĉanti (tr.) salmodiar,
cantar (salmos). ĉantisto chantre. ¨ gregoria
ĉanto (mús.: o cantochão coordenado,
completado e fixado por São Gregório 1º, o Grande, no séc. 6º) canto gregoriano.
ĉantaĝi (tr.) chantagear, fazer
chantagem. ĉantaĝo chantagem.
ĉantaĝisto chantagista.
ĉapo 1 (vest.) boné, barrete, gorra, boina, casquete, chapéu sem
aba. 2 tampa (de garrafa,
caneta etc.). 3 (geogr.) calota. naboĉapo (autom.: peça geralmente metálica que se adapta
externamente às rodas dos automóveis) calota. vertoĉapo (vest.) casquete, gorro, coifa, touca. vertoĉapeto (vest.) touca,
gorro, coifa. vizierĉapo (tb. kaskedo) (vest.:
cobertura de cabeça, de copa redonda, sem abas e com uma pala sobre os olhos) boné. ¨ basbala
ĉapo (vest.) boné de beisebol. friga ĉapo barrete frígio. polusa ĉapo (geogr.) calota polar.
ĉapelo (vest.) chapéu, sombreiro. ĉapelejo chapelaria. ĉapelfarejo fábrica de chapéus. ĉapelfaristo (fabricante de chapéus) chapeleiro. ĉapelisto (fabricante ou vendedor de
chapéus) chapeleiro.
ĉapelistino (mulher que fabrica ou vende
chapéus) chapeleira.
ĉapeltenilo chapeleira (cabide). ĉapelvendejo chapelaria. ĉapelvendisto (vendedor de chapéus) chapeleiro. bulĉapelo (vest.:
chapéu de homem feito de feltro enformado e enrijecido, com copa
bem redonda e aba estreita levemente voltada para cima nos lados) chapéu-coco.
feltoĉapelo chapéu
de feltro. klakĉapelo (vest.:
chapéu alto com molas de aço na copa para que possa ser achatado e levado
debaixo do braço) chapéu de molas, chapéu claque, claque,
chapéu de pasta. melonĉapelo (vest.)
=
bulĉapelo. ¨ cilindra
ĉapelo cartola.
pajla ĉapelo (tb.
pajloĉapelo)
(vest.) chapéu de palha,
palhinha, palheta, peneira, picareta. || li deprenis
la grasan ĉapelon kaj ĵetis ĝin sur la tablon tirou o chapéu engordurado e
jogou-o sobre a mesa.
ĉapitro capítulo (de livro).
ĉar conj. 1
porque,
pois, pois que. 2 como, que, porquanto, visto que: ĉar
pluvis, ni ne iris al la parko como estivesse chovendo, não fomos ao parque. 3 já
que, dado que, visto que, uma vez que: ĉar ĉiuj foriris, mi malŝaltos la lumon
já que todos foram embora, vou apagar a luz.
ĉaro 1 (entre os antigos,
veículo de duas rodas empregado em finalidades diversas) carro, carroça,
biga. 2 (tb. ĉarego) (veículo tosco, de duas ou quatro rodas, puxado por animais) carroça, carreta. 3 (parte da máquina de escrever na qual se introduz o papel, e que se desloca
lateralmente à medida que as teclas são tocadas) carro. (grande veículo tosco puxado por animais) carroça, carreta,
carroção, carretão. ĉareto 1 carrinho,
carreta. 2 (tb. dolio) carrinho de bagagens. ĉarkondukisto carreiro, carroceiro. ĉarumo carrinho de mão. aĉetĉareto (tb. aĉetĉaro) carrinho de supermercado,
carrinho de compras. beboĉareto =
infanĉareto. bovĉaro (veículo tosco puxado por
bois) carro
de boi, carroça, carreta. bovĉarego (grande veículo tosco puxado por bois) carro de boi, carroça, carroção,
carreta, carretão. faldĉareto (tb. faldĉaro) carrinho dobrável. infanĉareto (tb. beboĉareto, beboĉaro, infanĉaro) carrinho de bebê.
kromĉaro “side car” (em motocicleta). servoĉareto (tb. servoĉaro) (pequena
mesa de quatro rodas usada para servir alimentos) carrinho
de sobremesa. sidĉareto (tb. sidĉaro) (pequeno
carro usado para levar o bebê) carrinho de bebê. ¨ funebra ĉaro coche,
coche fúnebre. plenĉaro (ou
ĉaro) da carrada de, carroçada de,
carro de. skribmaŝina ĉaro =
ĉaro (‘parte
de máquina de escrever’).
ĉardo bar húngaro, na estepe ou
no campo.
ĉardaŝo (mús.: dança popular
húngara) xarda, czardas.
ĉarelo
empilhadeira.
¨ forka
ĉarelo empilhadeira de garfo.
ĉarlatano charlatão, curandeiro, impostor, capadócio. ĉarlatanaĵo (coisa de charlatão) charlatanismo. ĉarlataneco (qualidade de charlatão) charlatanice. ĉarlatani (i.) fazer
charlatanismo, charlatanear.
Ĉarlota (pren.fem.)
Charlotte.
ĉarma encantador, cativante,
delicioso, fascinante, atraente, charmoso, glamoroso, bonito, gracioso, fofo. ĉarmi (tr.) encantar,
atrair, fascinar, deliciar. ĉarmo charme, encanto, delícia, atrativo, fascinação, graça,
“glamour”. ĉarmaĵo coisa encantadora,
deliciosa, fascinante. ĉarmeco encanto, charme ĉarmigi dar encanto a, tornar atrativo.
ĉarmulo charme, homem encantador: Johano
estas ĉarmulo o João é um charme. ĉarmulino charme, mulher encantadora: Maria
estas ĉarmulino a Maria é um charme..
ĉarniro (peça geralmente de metal formada por duas chapas unidas por um eixo
comum, em torno do qual pode girar uma porta, uma janela etc.) charneira,
dobradiça, gonzo. Vd. kardino.
ĉarpenti (tr.) 1 carpintejar, desbastar (madeira). 2 fazer armação (de casa). ĉarpentado
(ação e arte de quem carpinteja) carpintaria.
ĉarpentaĵo obra de carpintaria. ĉarpentejo (oficina de carpinteiro) carpintaria. ĉarpentisto carpinteiro.
ĉarpio (fita de gaze que se
coloca em uma ferida) mecha, pano desfiado, fios (para curativos).
ĉarto (título ou documento
oficial) carta. ¨ la Ĉarto de UNo a carta das Nações Unidas.
ĉasi (tr.) caçar, montear, andar à cata de. ĉas– por caça, pela caça: ĉasakiri adquirir
pela caça. ĉasa (relativo
à caça) cinegético. ĉaso
caça. ĉasado caçada, caça (ação de caçar). ĉasaĵo 1 caça, coisa caçada. 2 (cul.) caça, carne
de caça. ĉasakiri
(tr.) adquirir
pela caça. ĉasakiro
1 (tb. ĉasakirado) aquisição pela caça. 2 (tb. ĉasakiraĵo) coisa adquirida pela caça. ĉasejo lugar reservado para caçada. ĉasisto caçador. ĉasisto-kolektisto (indivíduo pertencente a povo
que subsiste caçando ou coletando) caçador-coletor. ĉashundo cão de caça. ĉasleopardo (zool.) =
gepardo. ĉasosako saco em que os caçadores
colocam suas presas. ĉasputoro (zool.) =
furo. ĉassekvi (tr.) perseguir um animal para
apanhá-lo ou matá-lo. jupĉasemulo mulherengo,
pachola. kurĉasi (tr.) perseguir um animal com cães
velozes. lupĉasisto caçador de lobos. ŝtelĉasi (tr.) caçar sem permissão.
Ĉashundoj
(astr.: constelação do hemisfério norte; lat.: Canes
Venatici, Canum Venaticorum; abrev.: CVn) Cães de Caça, Galgos.
Ĉashundo
de la Baskerviloj (La) (lit.: obra de A. Conan
Doyle, traduzida para o Esperanto por William Auld, ed. Sezonoj, 2010; ingl.:
“The hound of the Baskervilles”) O Cão dos Baskervilles..
ĉasio (autom.: estrutura de aço
sobre a qual se monta toda a carroceria de veículo motorizado) chassi, “chassis”.
ĉasta casto, pudico, puro, continente. ĉasteco castidade, pudicícia,
pureza. malĉasta impudico, lascivo, devasso. malĉastaĵo coisa indecente, indecência. malĉasteco impureza, impudicícia,
indecência.
ĉato (bot.: planta africana,
Catha) “Catha”.
ĉatnio (cul.: molho de origem
indiana feito com frutos, açúcar, vinagre e especiarias, e usado como
condimento) “chutney”.
ĉatobriando (cul.: carne bovina de
boa categoria, numa espessa fatia do meio do lombo, indicada para grelhar) chatobriã, “chateaubriand”.
ĉaŭĉaŭo (zool.: cão de uma raça
de origem chinesa) “chow-chow”.
ĈD (E-o) sigl. de Ĉefdelegito.
ĉe prep. 1
junto de,
junto a: elpaŝoj ĉe
la juĝejo providências
junto ao cartório. 2 em. 3 em casa de: hieraŭ
mi vespermanĝis ĉe familio Olivejra ontem jantei em casa da
família Oliveira. 4 entre. 5 a: sidiĝi ĉe
la tablo sentar-se
à mesa. 6 por. 7 apesar de. 8 com. 9 entre. 10 ao
pé de. 11 (inf.: nos endereços de correio eletrônico, precede o nome
do domínio em que está registrado o usuário; símb.: @) em, arroba. ĉeesti (i.) estar
presente, comparecer, assistir a. ĉemane à
mão. ¨ ĉe la no, na: ĉe la ângulo no ângulo, na esquina.
ĉefo 1 chefe, líder, prócer, principal. 2 (que é o mais alto ou mais
elevado em poder ou categoria) sumo, supremo: ĉefpontifiko
sumo pontífice.
ĉef– principal: ĉefstrato
rua principal. ĉefa capital, principal, básico. ĉefe principalmente. ĉefi (i.) estar
em primeiro lugar, estar como chefe. ĉefanĝelo arcanjo. ĉefduko arquiduque. ĉefeco supremacia, soberania. ĉefurbo capital. subĉefo subchefe. ¨ opozicia ĉefo líder da oposição.
Ĉe-Gevaro (antr.) Che Guevara.
ĉeĥo (povo) tcheco, cheque,
checo. ĉeĥa (língua da República Tcheca)
tcheco,
checo. Ĉeĥio (tb. Ĉeĥujo) (geogr.) República Tcheca, República
Checa. Ĉeĥo-Slovakio (geogr.; símb. autom. CS) Tchecoslováquia,
Checoslováquia. ¨ Ĉeĥa Respubliko (geogr.:
país da Europa) República Tcheca.
Ĉeĥoslovakio (geogr.) = Ĉeĥo-Slovakio.
Ĉeĥov
(Anton Pavloviĉ) (escritor russo, 1860–1904) Antón Pávlovitch Tchékhov.
ĉeko cheque (bancário).
vojaĝoĉeko (cheque destinado a viajantes internacionais) “traveler’s check”. ¨ nekovrita ĉeko cheque
sem provisão, cheque sem fundos. sennoma ĉeko cheque ao portador. trastrekita ĉeko cheque
cruzado.
ĉelo 1 (biol.) célula. 2 cela, cabina. 3 (lud.:
cada uma das divisões dos tabuleiros de xadrez e de damas) casa: blanka ĉelo casa branca ; nigra ĉelo casa preta. 4 divisão. ĉela (relativo
a célula) celular. Vd. ĉelveturilo. ĉelaro 1 conjunto
de favos. 2 (biol., anat.,
arc.) = histo. 3 grupo de células políticas. ĉelemajlo = klozoneo. ĉeleto alvéolo. ĉelhava celular. abelĉelo alvéolo, cela, célula, favo. abelĉelaro favo. fotoĉelo fotocélula. mielĉelaro favaria, conjunto de
favos de mel. nervoĉelo
(anat.) = neŭrono. plurĉeluloj = metazooj. praĉelo célula-tronco. unuĉeluloj = protozooj. ¨ grasa ĉelo (biol.) célula adiposa, célula de gordura. mallibereja
ĉelo calabouço. meristema ĉelo (bot.) célula meristemática. Vd. meristemo.
ĉemento 1 (anat.: tecido fino e rico em cálcio que
recobre as raízes dos dentes e assegura a coesão destas com o maxilar) cemento. Vd. emajlo, dentino.
2 (produto com que se envolve
um metal para que certos componentes seus, sob temperatura elevada, penetrem em
sua massa e aí se concentrem, possibilitando a cementação) cemento.
ĉementi
(tr.) cementar.
ĉemizo (vest.)
camisa. ĉemizeto (tb. subĉemizo) camiseta. ĉemizmeblo camiseiro. noktoĉemizo camisola. subĉemizo (vest.) camiseta, camisola. T-ĉemizo (vest.) camiseta,
“t-shirt”.
ĉeno cadeia, corrente. ĉeni (tr.) acorrentar, prender com
corrente. ĉenero elo,
argola (de corrente). ĉeneto corrente delicada e/ou fina,
correntinha: ĉeneto el pura oro correntinha de ouro puro. deĉenigi desacorrentar. elĉenigi desacorrentar.
enĉenigi encadear, acorrentar. kolĉeno 1 colar.
2 coleira. kuploĉeno corrente de bicicleta. montoĉeno (tb. montaro) cordilheira,
serra, cadeia de montanhas, serrania.
Ĉenajo (tb. Madraso) (geogr.:
cid. da Índia, anteriormente denominada Madras, e cap. do Estado de Tamil Nadu)
Chennai,
Madras.
ĉenilo (têxt.: fio fofo de lã,
algodão etc.) chenile.
ĉentono poema composto de
fragmentos retirados de diversos autores e organizados para apresentar uma nova
sequência de ideias.
Ĉerburgo (geogr.: cid. da
França) Cherburgo.
ĉerimolio 1 (bot.: pequena árvore
anonácea, Annona cherimolia) cherimólia. 2 (bot.: fruto dessa árvore) cherimólia. ĉerimolujo (bot.:
Annona cherimolia) cherimólia
ĉerizo 1 (tb. merizo,
dolĉa ĉerizo) (bot.: fruto da cerejeira [Prunus
avium]) cereja.
2 (tb. grioto, acida ĉerizo) (bot.: fruto da ginjeira [Prunus cerasus]) ginja. ĉerizarbo (tb. ĉerizujo) 1 (bot.) = dolĉa ĉerizarbo. 2 (bot.) = acida ĉerizarbo. ĉerizejo 1 (pomar de cerejeiras) cerejal. 2 (pomar
de ginjeiras) ginjal. grapolĉerizujo (bot.) = paduso (Prunus padus). ¨ acida ĉerizarbo (tb. griotarbo,
acida ĉerizarbo, ĉerizprunuso) (bot.:
árvore da família das rosáceas, Prunus
cerasus) ginjeira.
dolĉa ĉerizarbo (tb. merizarbo,
dolĉa ĉerizarbo, birda prunuso) (bot.:
árvore da família das rosáceas, Prunus
avium) cerejeira,
cerejeira-dos-passarinhos, cereja-galega, cereja-da-europa.
ĉerko esquife, ataúde, caixão (mortuário),
féretro. ĉerka relativo a caixão mortuário.
ĉerkujo sepultura. ĉerkveturilo veículo funerário. enĉerkigi pôr o cadáver no caixão.
ĉerkeso (natural ou habitante
da Circássia) circassiano. Ĉerkesio (geogr.:
região a Noroeste do Cáucaso) Circássia. Ĉerkesujo (geogr.)
= Ĉerkesio.
Ĉernenko
(Konstantin) (político soviético, 1911–1985) Konstantin
Chernenko.
ĉerpi (tr.) 1 tirar (um líquido): ĉerpi akvon el puto tirar água do poço. 2 tirar, retirar, haurir, extrair, colher. ĉerpado hausto, extração, colheita. ĉerpilo (cul.)
concha. elĉerpi (tr.) esgotar.
elĉerpiĝi esgotar-se. neelĉerpebla inesgotável.
ĉervonco (antiga unidade
monetária russa) tchervonetz.
ĉesi (i.) cessar, acabar, deixar
de; parar de. ĉeso cessação. ĉesigi fazer cessar, interromper,
pôr cobro a. ĉesigo interrupção. senĉesa constante, permanente, contínuo, ininterrupto,
aturado. senĉesa
incessante. senĉese incessantemente,
continuamente, sem cessar.
ĉetrumo (econ.: 1/100 do nultrumo, moeda do
Butão) chetrum.
ĉeŭo * [Vt: chèo] (mús., teat.: peça teatral cantada, de
origem vietnamita, baseada em canções populares) “chèo”.
ĉevalo (zool.: mamífero perissodátilo da família dos equídeos, Equus caballus) cavalo. 2 (lud.: no xadrez, peça que se movimenta
em L) cavalo. ĉevala 1 cavalar, equino. 2 hípico. ĉevalaĉo matungo, pileca, pangaré,
sendeiro, cavalicoque. ĉevalaĵo (cul.) carne de cavalo. ĉevalaro cavalaria, gado equino,
cavalhada. ĉevalarto (arte de andar a cavalo) equitação,
cavalaria. ĉevalbleki (i.) (tb. heni) rinchar, relinchar. ĉevalbleko (tb.
heno) rincho,
relincho. ĉevalejo cavalariça,
estrebaria. ĉevaleto cavalinho,
petiço, pônei. ĉevalido potro,
poldro. ĉevalidino potra,
poldra. ĉevalino (zool.: a fêmea do cavalo) égua. ĉevalisto palafreneiro. ĉevalkurado corrida de cavalos. ĉevalkurejo hipódromo. ĉevalpiedo (bot.) tussilagem, unha-de-cavalo. ĉevalpovo (tb. vaporĉevalo) (fís.,
metr.: unidade de potência equivalente a 735,49875 W; símb.: ĈP) cavalo-vapor (cv),
“horse-power” (hp). ĉevalspeca cavalar.
ĉevalveturilo charrete, carroça. ĉevalviro 1 (mit.)
= centaŭro. 2 = virĉevalo. balancĉevalo (tb.
balancoĉevalo) brinquedo de criança em forma de cavalo de madeira
montado sobre dois arcos. batalĉevalo cavalho de batalha. deĉevaliĝi apear-se, descer do cavalo. duĉevala tirado por dois cavalos. kurĉevalo cavalo de corrida. lulĉevalo =
balancĉevalo. marĉevaleto (zool.) cavalo-marinho. paradĉevalo (cavalo em que os soberanos e nobres desfilavam na Idade Média) palafrém. selĉevalo (tb. rajdoĉevalo) cavalo
de sela, cavalo de montaria. surĉevaligi colocar algo ou alguém sobre um cavalo. surĉevaliĝi montar a cavalo. ŝarĝoĉevalo cavalo de carga. tirĉevalo cavalo de tração, cavalo de
carroça, cavalo de tiro. vaporĉevalo = ĉevalpovo. veturĉevalo cavalo
de tiro. virĉevalo garanhão. || al
ĉevalo donacita oni buŝon ne esploras (prov.) a cavalo dado não se olha o dente.
Ĉevaleto (astr.:
constelação do hemisfério norte; lat.: Equuleus, Equulei; abrev.: Equ) Cavalo Menor.
Ĉeviota
Montaro (geogr.: cadeia de montanhas que separa a Escócia da
Inglaterra) montes Cheviot.
ĉevrono (tb. tegmentotrabo) (arq.) caibro.
ĉi I adv. (indica
aproximação) ĉi tiu ou tiu ĉi este.
ĉi tie , tie ĉi aqui.
ĉio ĉi tio tudo isto. II pref.
(indica máxima aproximação): ĉi-kune aqui
junto, anexo. ĉi-jare no
ano corrente.
ĉia (ĉi/a) = ĉia. Vd. PMEG § 13.2.
ĉio (ĉi/o) = ĉio. Vd. PMEG § 13.2.
ĉia paltab.
(PMEG § 13.1, § 15.3: palavra da tabela, usada como coletivo
e distributivo com o significado de qualidade, tipo, espécie) de todo o tipo, todo o tipo de, cada espécie
de, de toda a qualidade, toda a espécie de, qualquer um, qualquer tipo de,
todo, qualquer: ĉia laboro min baldaŭ lacigas
todo o tipo de trabalho em breve me cansa. ŝi gapis al ĉiaj
vidindaĵoj de la ekspozicio ela ficava boquiaberta
diante de todas as atrações da exposição. ĉia homo povas
tion fari qualquer pessoa pode fazer aquilo. ĉia nudeco estos
punita toda nudez será castigada. ¨ ĉia
ajn todo o tipo que seja: Esperanto esprimas ĉian ajn penson o esperanto exprime todo o tipo de pensamento que seja.
ĉial adv., paltab.
(PMEG § 13.1, § 14.3.1: palavra da tabela, usada como
coletivo e distributivo com o significado de causa ou motivo) por qualquer
motivo, por todos os motivos, por qualquer causa, por todas as causas: mi diras al vi, ke mi amas vin ĉial digo a você que a amo por todos os motivos. infano estas tre sentema kaj ĉial ploras criança é muito sensível e chora por qualquer motivo. vi ĉial ŝuldas al mi obeon por todos os motivos você
me deve obediência. ¨ ĉial ajn todo o motivo que seja.
ĉiam paltab.
(PMEG § 13.1, § 14.2.1: palavra da tabela, usada como
coletivo e distributivo com o significado de tempo, vez (ocasião, condição))
sempre, em todos os tempos,
eternamente, em todo o tempo, em qualquer tempo, em toda a ocasião, em qualquer
ocasião, toda a vez, todas as vezes: oni diras, ke la vero ĉiam venkas dizem
que a verdade sempre vence. kie ajn rano iras, ĝi ĉiam marĉon
sopiras onde quer que ande a rã, sempre terá saudade do
pântano. ĉiama perpétuo, eterno. ĉiamigi eternizar,
perpetuar, consolidar (fin.). ĉiamulo cliente
constante de um bar etc. ¨ ĉiam ajn
em todo o tempo que seja. ĉiam pli mais
e mais. ne ĉiam nem sempre: ruzeco ne ĉiam helpas nem
sempre ajuda a astúcia. por ĉiam para
sempre, para toda a eternidade, eternamente. || mi restos ĉiam via amiko serei sempre seu amigo.
Ĉiang Kajŝek (líder nacionalista chinês) Chiang Kai-shek.
ĉibuko (cachimbo oriental de
tubo longo) chibuque.
ĉiĉerono cicerone, guia.
ĉie adv.,
paltab. (PMEG § 13.1, § 15.4: palavra da tabela, usada como coletivo e distributivo com o
significado de lugar) em todos os
lugares, em toda a parte, em todo o lugar, em todo o canto, por todo o lado,
por toda a parte: malsaĝulo ĉie sian nomon skribas
os imbecis em todos os lugares escrevem seu nome. ĉie okazas tio
sama em todo o lugar acontece isso mesmo. li vojaĝas ĉien, kaj ĉie oni lin renkontas
ele viaja para todos os lugares, e em todos os lugares o encontramos. ĉiea de
toda a parte. ĉieĉeesta ubíquo. ĉieĉeesto ubiquidade.
ĉieesta ubíquo, que está em toda a parte. ĉieesto ibiquidade.
ĉieestanta onipresente. ¨ ĉie ajn em todo lugar que seja; em
qualquer lugar que seja. ĉien ajn
para todo lugar que seja; para qualquer lugar que seja.
ĉiel adv., paltab. (PMEG § 13.1, § 14.3.2: palavra da tabela, usada como
coletivo e distributivo com o significado de modo, maneira) de toda a maneira, de todas as maneiras, de
todo o modo, de todos os modos, por todas as formas, de qualquer maneira: ili ĉiel
helpis al ni de
todas as maneiras eles nos ajudaram. vi ĉiel devos pagi de todos os modos, você
terá de pagar. mi ĉiel prononcis la nomon, sed li ne komprenis de todas as maneiras
pronunciei o nome, mas ele não entendeu.
¨ ĉiel ajn
de toda maneira que seja; de qualquer maneira que seja.
ĉielo 1 céu.
2 olimpo. 3 alturas. ĉiela celeste,
celestial. ĉielano espírito. ĉielarko arco-íris. Ĉieliro (rel.) Ascenção. ĉielskrapanto (arq.) =
ĉielskrapulo. ĉielskrapulo (arq.) arranha-céus. ĉielulo espírito. alĉieliĝi (falando-se de avião) decolar. litĉielo (tb. baldakenlito) (cama de armação guarnecida de sobrecéu) cama de dossel. subĉiela a céu aberto. subĉiele a céu aberto. ¨ sub libera ĉielo ao ar livre. || ĉielo! céus!
ĉies pron.,
paltab. (PMEG § 13.1, § 15.4: palavra da tabela, usada como coletivo
e distributivo com o significado de possuidor (sujeito latente, objeto
latente)) de cada um, de todos: Esperanto estas ĉies propraĵo o esperanto é propriedade
de todos. ĉies okuloj kun teruro fermiĝis os olhos de todos
fecharam-se de terror.
tiu propono akiris ĉies aprobon aquela proposta obteve a aprovação de todos.
Obs.: a palavra ĉies só se refere a pessoas: ĉies rigardoj direktiĝis al la sceno os olhares de todos (=
todas as pessoas) se dirigiram à cena. Para
os outros usos, emprega-se de
ĉiu(j), seguido do termo a que se refere: la malica knabo detranĉis la kapon
de ĉiuj pupoj de sia fratino o menino malvado arrancou a cabeça de todas as
bonecas da irmã. ĉiesaĵo (inf.) “freeware”. ĉiesulino (tb. putino, amoristino, prostituitino,
meretrico) puta, prostituta, meretriz, frete (infrm., pej.).
ĉifi (tr.) amarrotar,
machucar, amarfanhar, amassar. ĉifaĵo coisa amassada. neĉifebla = negladenda.
ĉifĉafo (zool.: ave da ordem
dos passeriformes) “Phylloscopus
collybita”.
ĉifono farrapo, frangalho, andrajo, trapo, molambo. ĉifona que tem o aspecto de
farrapo. ĉifonaĵo veste usada e rota. ĉifonisto trapeiro. ĉifonulo maltrapilho. ĉifonfiguro espantalho. disĉifonigi esfarrapar. hokĉifonisto pessoa que apanha trapos,
papel velho etc. em latas de lixo. lavĉifono pano de chão.
ĉifro cifra, escrita secreta. ĉifri (tr.) cifrar,
transcrever em cifra ou escrita secreta. ĉifrado cifragem.
ĉifraĵo texto cifrado. ĉifristo pessoa encarregada da
cifragem em banco, embaixada etc. malĉifri (tr.)
decifrar. surĉifri (tr.) cifrar pela segunda vez um
texto já cifrado por outro sistema.
ĉigongo (desp.: antigo exercício
físico de origem asiática) “chi
kung”, “qi gong”.
ĉiko (zool.: inseto da ordem dos afanípteros, Tunga penetrans)
bicho-de-pé.
Ĉikago (geogr.: cid. dos EUA) Chicago.
ĉikani (tr.) 1 aperrear, atenazar, atazanar, enfezar,
apoquentar, aporrinhar. molestar. 2 falar
mal de. 3 fuxicar, fazer mexerico. 4 chicanar, chicanear, fazer chicanas. 5 (psicol.)
praticar “bullying”. ĉikano ação de chicaneiro, tramoia.
ĉikanadi (tr.)
(psicol.) praticar “bullying”. ĉikanado (psicol.: prática de agressão, observada
principalmente no meio escolar, intencional e repetida, sem motivo aparente, em
que se faz uso do poder ou força para intimidar ou perseguir alguém) “bullying”.
ĉikanema 1 chicaneiro, trapaceiro. 2 (fig.) da pá virada.
ĉiklo chicle.
ĉilo (fisl.: líquido leitoso a
que ficam reduzidos os alimentos na última fase da digestão nos intestinos) quilo.
Ĉilio (geogr.: país da América do Sul; cap.: Santiago,
Santiago-de-Ĉilio; símb.autom.: RCH) Chile. ĉilia (relativo ao Chile ou aos chilenos) chileno. ĉiliano (habitante
ou natural do Chile) chileno.
ĉimo (fisl.: massa pastosa em que
se transformam os alimentos após a digestão no estômago) quimo.
Ĉimborazo (geogr.: província,
montanha e extinto vulcão dos Andes, no Equador) Chimborazo.
ĉimozino (quím.: diástase do
suco gástrico) quimosina.
ĉimpanzo 1 (zool.:
designação comum aos primatas do gênero Pan) chimpanzé, pongo,
jocó. 2 (zool.: primata africano da família dos pongídeos,
Pan troglodytes) chimpanzé, chimpanzé-comum. ¨ malgranda ĉimpanzo
(zool.) = bonobo.
ĉino (tb. ĥino [arc.])
(habitante ou natural da China) chinês, chim,
china. ĉina (relativo à China ou aos seus naturais ou
habitantes) chinês. ĉinaĵo obra de arte ou
produto característico da China. Ĉinio (tb. Ĉinujo, Ĉinlando) (geogr.: país da Ásia;
cap.: Pekino; símb.autom.:
RC, TJ) China,
República Popular da China. Ĉinlando (geogr.) = Ĉinio. ĉinologo (cientista que estuda a língua, a arte etc. da China) sinólogo. ĉinologio sinologia. Ĉinujo (geogr.) = Ĉinio. ¨ ĉina lingvo (ling.: língua da China) chinês.
mandarena ĉina lingvo (ling.)
= mandarena ĉina lingvo. normĉina lingvo (ling.)
= mandarena lingvo. norma ĉina lingvo (ling.)
= mandarena lingvo.
Ĉina Maro
(geogr.) mar da China.
ĉinĉilo (zool.: pequeno roedor
do gênero Chinchilla) chinchila.
Ĉingis-Ĥano (hist.) = Ĝingis-Ĥano.
ĉintaro (econ.: 1/100 de leko, moeda da Albânia)
quindarka.
ĉio pron., paltab.
(PMEG § 13.1, § 15.2: palavra da tabela, usada como coletivo
e distributivo com o significado de coisa) 1 (todas as coisas) tudo ĉion,
kion ajn ŝi volis, mi faris tudo o que quer que ela queria eu fazia. mi volas aŭ ĉion aŭ nenion quero ou tudo ou nada. ne ĉio brilanta estas diamanto nem tudo que brilha é
diamante. 2 toda a coisa, qualquer
coisa, cada coisa: ĉion novan li tuj senpripense akceptas qualquer coisa nova ele logo
aceita sem pensar. ne ĉio taŭgas por ĉio nem tudo serve para tudo. ĉiopova onipotente. ĉioscia onisciente. ¨ ĉio ĉi (tb. ĉio ĉi tio) tudo
isto. ĉio kio tudo
o que: jen ĉio, kion ni havas isso é tudo o que temos. antaŭ ĉio de antemão, antes de qualquer coisa.
ĉiom adv.,
paltab. (PMEG § 13.1, § 14.3.3: palavra da tabela, usada como
coletivo e distributivo com o significado de quantidade (e grau enfático))
toda (a) quantidade, cada quantidade, qualquer quantidade, tudo, totalidade, a
totalidade: donu
al la lupo iom, ĝi postulos ĉiom dê ao lobo um pouco, ele
exigirá tudo. el la
disponeblaj ludglobetoj la knabo prenis ĉiom das bolinhas de gude
disponíveis, o menino pegou tudo. anstataŭ aĉeti iom, li aĉetis ĉiom em vez de comprar um pouco, comprou a
totalidade. ĉioma total.
¨ ĉiom ajn toda quantidade que seja.
ĉipa 1 (tb. malmultekosta) barato, de pouco custo.
ĉipo 2 (tb. blato) (zool.) barata.
ĉipsoj (tb.
terpomflokoj) (cul.: batatas cortadas em rodelas finas, fritas e salgadas) “chips”.
ĉiro 1 (bot.) cirro. 2 (zool.) cirro.
ĉirimeno pano japonês de seda, com
superfície ondulada, empregado na fabricação de quimono etc.
ĉirkaŭ prep. (abrev.: ĉ.) 1 (tb. proksimume) em torno de, em redor de, ao
derredor de, em volta de; por volta de; cerca de, aproximadamente. ao redor de,
à roda de, obra de, entre uns, coisa de: post ĉirkaŭ duonhoro mi revenos daqui a coisa de de meia hora eu voltarei. · el.comp. 2 pelos
meados de: tio okazis ĉirkaŭ
la mezo de la pasinta jarcento isso ocorreu pelos meados do século passado. 3 circun-. ĉirkaŭa
que está em torno de. ĉirkaŭe
à volta, em redor. ĉirkaŭi
(tr.) circundar, rodear,
cercar. ĉirkaŭo
1 periferia, perímetro. 2 entorno. ĉirkaŭaĵo 1 (tb. ĉirkaŭurbo) arrabalde, cercania. 2 arredores, cercanias, entorno. ĉirkaŭaĵoj arredores, cercanias, entorno. ĉirkaŭiĝi cercar-se (de segurança). ĉirkaŭiro circuito. ĉirkaŭbrako 1 (tb. ĉirkaŭmano) bracelete. 2 (tb. ĉirkaŭpreno,
brakumo)
abraço. ĉirkaŭbraki (tr.) (tb. ĉirkaŭpreni) abraçar, abarcar. ĉirkaŭkolo colar,
coleira.
ĉirpi (i.) 1 (emitir som estridente como a cigarra ou o grilo) zunir, cantar, chiar, cigarrear, estridular,
estrilar, retinir, rechiar, zinir, cricilar,
cricrilar, trilar. 2 (falando-se de rádio, aparelho
de som) chiar: la radio ĉirpas o rádio está chiando. ĉirpado chiado:
la ĉirpado de la radio ĝenas min o chiado do rádio me incomoda.
ĉit! interj. (para ordenar ou pedir silêncio) silêncio!, caluda!, psiu.
ĉiu pron., paltab. (PMEG § 13.1, § 15.1: palavra da
tabela, usada como coletivo e distributivo com o significado de
individualidade) 1 cada um, cada
qual, todo: ĉiu devas zorgi pri
sia vivo cada
um deve cuidar de sua vida. ĉiu faru sian parton cada um faça a sua parte. al ĉiu mia infano mi donis du pomojn a cada um dos meus filhos
dei duas maçãs. ankoraŭ
neniu plaĉis al ĉiu ninguém ainda agradou a
todos. · adj. 2 cada, todo: ĉiu
homo estas mortema todo homem é mortal. ĉiuj faru sian parton todos façam a sua parte. 3 qualquer pessoa: mi amas vin pli ol ĉiun amo você mais do que a qualquer pessoa. mi amas vin pli ol ĉiu amo você mais do que qualquer pessoa. 4 ninguém:
mi
amas vin pli ol ĉiun alian eu te amo mais do que a ninguém (ou a
qualquer outra). mi amas vin pli ol ĉiu alia eu
te amo mais do que ninguém (ou qualquer outro). ĉiuj todos, todos os, toda a
gente, todo mundo: ĉiuj gastoj jam venis todos os hóspedes já chegaram. ĉiujara anual. ĉiumonate mensalmente. ĉiutaga diário, cotidiano. ¨
ĉiu
ajn cada um que seja, cada
qual que seja, toda pessoa que seja: ĉiu ajn knabo scias tion qualquer um menino que seja sabe disso.
ĉizi (tr.) cinzelar,
entalhar, lavrar. ĉizado (ação de cinzelar) cinzelamento.
ĉizaĵo
(obra a cinzel) cinzeladura. ĉizilo cinzel, entalhador (instrumento, ferramenta). ĉizileto pequeno
cinzel. ĉizitaĵo cinzeladura, entalhe, entalhadura. ĉizisto cinzelador, entalhador. bekĉizilo cinzel mais grosso do que largo. ĉirkaŭĉizi (tr.) dar a forma próxima de estátua. foldoĉizilo = guĝo. gravurĉizilo = grifelo. kurbĉizilo goiva.
Ĉizilo (astr.: constelação do hemisfério sul; lat.: Caelum, Caeli; abrev.:
Cae) Buril,
Cinzel.
ĉizojo (tesoura para cortar
folha de metal) cisalha. ĉizoji (tr.)
cisalhar.
-ĉj/ suf. (forma palavras e apelidos de carinho masculinos) paĉjo papai, paizinho. Peĉjo Pedroca,
Pedrinho. Joĉjo Joãozinho; Zeca, Juca.
Ĉjiĉjiharo (tb. Kikiharo) (geogr.: cid. da China) Qiqihar,
Tsitsihar.
Ĉju (tb.
”Kju”)
(poeta chinês, c.340 a.C.–c.278 a.C.) Qu Yuan.
ĉokolado 1 chocolate. 2 chocolate quente. ĉokoladaĵo (cul.:
guloseima de chocolate, com ou sem recheio) bombom. ĉokoladaĵujo
(pequena caixa com tampa para guardar bombons) bomboneira. ĉokoladisto
(vendedor de chocolate) chocolateiro. ĉokoladujo (tb. ĉokoladkruĉo) chocolateira. ĉokoladkruĉo =
ĉokoladujo. ¨ ĉokolada briketo (cul.)
barra de chocolate. ĉokolada tabuleto (cul.)
barra de chocolate. briketo da ĉokolado barra
de chocolate. farĉita ĉokoladaĵo (cul.)
bombom recheado. tabuleto da ĉokolado (cul.)
barra de chocolate.
Ĉongkingo (geogr.: cid. da China)
Chungking.
ĉoto (zool.: peixe do gênero Cottus)
fataça, tainha, tagana.
ĈP símb. de cêvalpovo.
ĉu 1 (partícula interrogativa,
geralmente não traduzida): ĉu vi venos? você virá?. 2 acaso?, será que?, porventura?:
ĉu li venos? será que ele virá? virá ele?
Obs.: na grande maioria das vezes, essa
partícula não é traduzida, e a pergunta é marcada pela entonação, inversão dos
termos da oração ou outros recursos. · conj. 3 (usa-se no discurso indireto, em orações que
expressem dúvida) se: mi ne scias, ĉu
li venos não sei se ele virá. 4 quer:
ĉu pluvos, ĉu estos sune, mi iros al la festo quer
chova, quer faça sol, irei à festa. ¨ ĉua interrogativo,
indagador: li ĵetis al ni ĉuan
rigardon ele
nos lançou um olhar indagador. ĉu...
ĉu...
quer...,
quer...; ou..., ou...:; seja..., seja...: ĉu pluvos, ĉu estos sune quer chova, quer faça sol. ĉu... aŭ...
quer... ou; quer..., quer...; ou..., ou...: ĉu vi volas aŭ
ne, vi devos fari la taskon quer queira ou não (ou querendo
ou não ou queira ou não ou quer), você terá de fazer a tarefa.
ĉuro (vulg.) porra, esperma. ĉuri (i.)
esporrar, ejacular.
ĉurasko (cul.) churrasco. ĉuraskejo churrascaria.