ĉ, Ĉ (quarta letra do alfabeto esperanto) ĉ”, “Ĉ”. ĉo nome dessa letra.

ĉ. abrev. de ĉirkaŭ.

ĉabrako 1 (pele de carneiro com a lã ou pano bordado, usados sobre a sela, para amaciar o assento) pelego. 2 xairel, chabraque, chairel. gualdrapa.

Ĉado 1 (geogr.: grande lago na África central) Chade. Ĉadio (geogr.) = Ĉado (‘país’). Ĉadlando (geogr.) = Ĉado (‘país’).

Ĉado 2 (tb. Ĉadlando, Ĉadio) (geogr.: país da África; cap.: Niĝameno, Nĝameno) Chade, Tchad, Tchade.

ĉagreni (tr.) 1 afligir, molestar, amofinar, desgostar, magoar, penalizar, fazer dó, causar dissabor, causar desgosto, aborrecer. 2 pesar: ĉagrenis lin, ke li vidis la eksedzinon en tia stato pesou-lhe ver a ex-mulher naquele estado. ĉagrena aflitivo, penoso. ĉagreno (tb. ĉagreniĝo) desgosto, dissabor, drama, aflição, pesar, dor, amargura, pena, paixão: prezentu al vi mian ĉagrenon, mi perdis mian monujon sinta o meu drama, perdi minha carteira. ĉagreniĝi afligir-se, desgostar-se, doer-se, lamentar, sentir: mi tre ĉagreniĝas pro la okazaĵo sinto muito pelo que ocorreu.

ĉajoto 1 (bot.: trepadeira da família das cucurbitáceas, Sechium edule) chuchu, chuchuzeiro, caiota, caxixe, machucheiro, machucho, machuchu, maxixe, maxixe-francês, nachuchu, pimpinela. 2 (bot.: fruto do chuchuzeiro) chuchu, caiota, caxixe, machucho, machuchu, maxixe, maxixe-francês, nachuchu. ĉajotfrukto (bot.) = ĉajoto (‘fruto’).

ĉako (vest.: espécie de capacete usado em alguns exércitos) barretina.

ĉakao * [Vt: chả cá] (cul.: prato típico da culinária vietnamita) peixe frito.

ĉalazio (med.) = kalazio.

ĉaledo 1 (pequena casa de madeira dos montanheses da Suíça) chalé. 2 (qualquer casa de campo mais ou menos elegante e luxuosa, imitando o chalé suíço) chalé.

ĉaleto = ĉaledo.

ĉalono* (med.) produção endócrina que paraliza ou diminui a ação de outro órgão.

ĉamo (zool.: mamífero artiodátilo da família dos bovídeos, Rupicapra rupicapra) camurça.

ĉambelano  (tb. kortegestro) (fidalgo que serve um rei, rainha, ou pessoa nobre, em seus aposentos, e cuida da manutenção destes) camareiro, camarista, mordomo-mor.

ĉambro  1 (cada uma das partes em que se divide uma casa) cômodo, divisão. 2 sala, quarto, aposento, câmara. ĉambraro aposentos, apartamento. ĉambrego salão. ĉambreto camarim, cabina, gabinete, quartinho. ĉambretaĉo cochicholo. ĉambristo empregado, criado, camareiro, criado de quarto. ĉambristino 1 (mulher que servia na câmara da rainha, princesa etc.) camareira. 2 arrumadeira, camareira, criada de quarto. ĉambroluanto (pessoa que aluga quarto disponível em sua casa) locador, senhorio. ĉambroplanto planta própria para cultivo no interior da casa, planta de interior. antaŭĉambro 1 antecâmara. 2 sala de espera. aŭtoĉambro (parte da casa destinada a abrigar automóveis) garagem. banĉambro banheiro, casa de banho. dormoĉambro quarto, quarto de dormir, dormitório, aposento, aposentos. gastoĉambro quarto de hóspede. kaldronĉambro parte do navio ou da fábrica onde ficam as caldeiras de vapor. klasĉambro sala de aula, classe. legoĉambro sala de leitura. luĉambro quarto disponível para aluguel, em uma residência. manĝoĉambro refeitório, sala de jantar. maŝinĉambro (parte do navio onde ficam as máquinas) praça de máquinas, casa de máquinas. preĝoĉambro (compartimento de uma casa destinado à oração) oratório. provizoĉambro (numa habitação, pequeno compartimento interno, geralmente sem janela, usado para guardar louça e outros utensílios domésticos ou mesmo material de limpeza) despensa, “closet”. punĉambro (para estudantes) cafua. skriboĉambro (compartimento ou cômodo de imóvel destinado à leitura ou ao ato de escrever) escritório, gabinete. vivoĉambro sala de estar. ¨ ĉambro de intensa kuracado (med.) = sektoro de konstanta flegado. ĉambro kun banejo (tb. ban- kaj dormo-ĉambro) (nas residências, quarto com banheiro anexo) suíte. ban- kaj dormo-ĉambro (nas residências, quarto com banheiro anexo) suíte. dulita ĉambro quarto de duas camas. komerca ĉambro câmara do comércio, câmara de comércio. monaĥa ĉambreto cela.

ĉampano (vinho espumante, geralmente branco, produzido em Champagne, na França) champanhe, “champagne”. ĉampanizi (tr.) (dar ao vinho a efervescência característica do champanhe) champanhizar. ĉampanizo (ação ou efeito de champanhizar) champanhização. kvazaŭĉampano (vinho semelhante ao champanhe) vinho espumante.

Ĉampanjo (antiga província da França) Champagne.

ĉampinjono (bot.: cogumelo comestível da família das agaricáceas, Agaricus sp.) “champignon”, champinhom.

ĉampiono 1 (combatente por um partido, uma doutrina etc.) campeão. 2 (vencedor de concurso esportivo) campeão.

ĉano (arm.: peça de arma de fogo que provoca a percussão sobre a cápsula, nas armas mais modernas) cão. Vd. perkutilo (‘peça de arma de fogo’).

Ĉandigaro (geogr.: cid. da Índia, cap. do Estado do Punjab) Chandigarh.

Ĉangĉuno (geogr.: cid. da China) Changchun.

ĉanojo cerimônia do chá japonesa, “chanoyu”.

ĉanto (mús.: forma de cantar usada em salmos e outros cânticos religiosos) canto religioso, cantochão, canto. Vd. plejnkanto. ĉanti (tr.) salmodiar, cantar (salmos). ĉantisto chantre. ¨ gregoria ĉanto (mús.: o cantochão coordenado, completado e fixado por São Gregório 1º, o Grande, no séc. 6º) canto gregoriano.

ĉantaĝi (tr.) chantagear, fazer chantagem. ĉantaĝo chantagem. ĉantaĝisto chantagista.

ĉapo  1 (vest.) boné, barrete, gorra, boina, casquete, chapéu sem aba. 2 tampa (de garrafa, caneta etc.). 3 (geogr.) calota. naboĉapo (autom.: peça geralmente metálica que se adapta externamente às rodas dos automóveis) calota. vertoĉapo (vest.) casquete, gorro, coifa, touca. vertoĉapeto (vest.) touca, gorro, coifa. vizierĉapo (tb. kaskedo) (vest.: cobertura de cabeça, de copa redonda, sem abas e com uma pala sobre os olhos) boné. ¨ basbala ĉapo (vest.) boné de beisebol. friga ĉapo barrete frígio. polusa ĉapo (geogr.) calota polar.

ĉapelo  (vest.) chapéu, sombreiro. ĉapelejo chapelaria. ĉapelfarejo fábrica de chapéus. ĉapelfaristo (fabricante de chapéus) chapeleiro. ĉapelisto (fabricante ou vendedor de chapéus) chapeleiro. ĉapelistino (mulher que fabrica ou vende chapéus) chapeleira. ĉapeltenilo chapeleira (cabide). ĉapelvendejo chapelaria. ĉapelvendisto (vendedor de chapéus) chapeleiro. bulĉapelo (vest.: chapéu de homem feito de feltro enformado e enrijecido, com copa bem redonda e aba estreita levemente voltada para cima nos lados) chapéu-coco. feltoĉapelo chapéu de feltro. klakĉapelo (vest.: chapéu alto com molas de aço na copa para que possa ser achatado e levado debaixo do braço) chapéu de molas, chapéu claque, claque, chapéu de pasta. melonĉapelo (vest.) = bulĉapelo. ¨ cilindra ĉapelo cartola. pajla ĉapelo (tb. pajloĉapelo) (vest.) chapéu de palha, palhinha, palheta, peneira, picareta. || li deprenis la grasan ĉapelon kaj ĵetis ĝin sur la tablon tirou o chapéu engordurado e jogou-o sobre a mesa.

ĉapitro capítulo (de livro).

ĉar  conj. 1 porque, pois, pois que. 2 como, que, porquanto, visto que: ĉar pluvis, ni ne iris al la parko como estivesse chovendo, não fomos ao parque. 3 já que, dado que, visto que, uma vez que: ĉar ĉiuj foriris, mi malŝaltos la lumon já que todos foram embora, vou apagar a luz.

ĉaro 1 (entre os antigos, veículo de duas rodas empregado em finalidades diversas) carro, carroça, biga. 2 (tb. ĉarego) (veículo tosco, de duas ou quatro rodas, puxado por animais) carroça, carreta. 3 (parte da máquina de escrever na qual se introduz o papel, e que se desloca lateralmente à medida que as teclas são tocadas) carro. (grande veículo tosco puxado por animais) carroça, carreta, carroção, carretão. ĉareto 1 carrinho, carreta. 2 (tb. dolio) carrinho de bagagens. ĉarkondukisto carreiro, carroceiro. ĉarumo carrinho de mão. aĉetĉareto (tb. aĉetĉaro) carrinho de supermercado, carrinho de compras. beboĉareto = infanĉareto. bovĉaro (veículo tosco puxado por bois) carro de boi, carroça, carreta. bovĉarego (grande veículo tosco puxado por bois) carro de boi, carroça, carroção, carreta, carretão. faldĉareto (tb. faldĉaro) carrinho dobrável. infanĉareto (tb. beboĉareto, beboĉaro, infanĉaro) carrinho de bebê. kromĉaro side car” (em motocicleta). servoĉareto (tb. servoĉaro) (pequena mesa de quatro rodas usada para servir alimentos) carrinho de sobremesa. sidĉareto (tb. sidĉaro) (pequeno carro usado para levar o bebê) carrinho de bebê. ¨ funebra ĉaro coche, coche fúnebre. plenĉaro (ou ĉaro) da carrada de, carroçada de, carro de. skribmaŝina ĉaro = ĉaro (‘parte de máquina de escrever’).

ĉardo bar húngaro, na estepe ou no campo.

ĉardaŝo (mús.: dança popular húngara) xarda, czardas.

ĉarelo empilhadeira. ¨ forka ĉarelo empilhadeira de garfo.

ĉarlatano charlatão, curandeiro, impostor, capadócio. ĉarlatanaĵo (coisa de charlatão) charlatanismo. ĉarlataneco (qualidade de charlatão) charlatanice.  ĉarlatani (i.) fazer charlatanismo, charlatanear.

Ĉarlota (pren.fem.) Charlotte.

ĉarma  encantador, cativante, delicioso, fascinante, atraente, charmoso, glamoroso, bonito, gracioso, fofo. ĉarmi (tr.) encantar, atrair, fascinar, deliciar. ĉarmo charme, encanto, delícia, atrativo, fascinação, graça, “glamour”. ĉarmaĵo coisa encantadora, deliciosa, fascinante. ĉarmeco encanto, charme ĉarmigi dar encanto a, tornar atrativo. ĉarmulo charme, homem encantador: Johano estas ĉarmulo o João é um charme. ĉarmulino charme, mulher encantadora: Maria estas ĉarmulino a Maria é um charme..

ĉarniro  (peça geralmente de metal formada por duas chapas unidas por um eixo comum, em torno do qual pode girar uma porta, uma janela etc.) charneira, dobradiça, gonzo. Vd. kardino.

ĉarpenti (tr.) 1 carpintejar, desbastar (madeira). 2 fazer armação (de casa). ĉarpentado (ação e arte de quem carpinteja) carpintaria. ĉarpentaĵo obra de carpintaria. ĉarpentejo (oficina de carpinteiro) carpintaria. ĉarpentisto carpinteiro.

ĉarpio (fita de gaze que se coloca em uma ferida) mecha, pano desfiado, fios (para curativos).

ĉarto (título ou documento oficial) carta. ¨ la Ĉarto de UNo a carta das Nações Unidas.

ĉasi  (tr.) caçar, montear, andar à cata de. ĉaspor caça, pela caça: ĉasakiri adquirir pela caça. ĉasa (relativo à caça) cinegético. ĉaso caça. ĉasado caçada, caça (ação de caçar). ĉasaĵo 1 caça, coisa caçada. 2 (cul.) caça, carne de caça. ĉasakiri (tr.) adquirir pela caça. ĉasakiro 1 (tb. ĉasakirado) aquisição pela caça. 2 (tb. ĉasakiraĵo) coisa adquirida pela caça. ĉasejo lugar reservado para caçada. ĉasisto caçador. ĉasisto-kolektisto (indivíduo pertencente a povo que subsiste caçando ou coletando) caçador-coletor. ĉashundo cão de caça. ĉasleopardo (zool.) = gepardo. ĉasosako saco em que os caçadores colocam suas presas. ĉasputoro (zool.) = furo. ĉassekvi (tr.) perseguir um animal para apanhá-lo ou matá-lo. jupĉasemulo mulherengo, pachola. kurĉasi (tr.) perseguir um animal com cães velozes. lupĉasisto caçador de lobos. ŝtelĉasi (tr.) caçar sem permissão.

Ĉashundoj (astr.: constelação do hemisfério norte; lat.: Canes Venatici, Canum Venaticorum; abrev.: CVn) Cães de Caça, Galgos.

Ĉashundo de la Baskerviloj (La) (lit.: obra de A. Conan Doyle, traduzida para o Esperanto por William Auld, ed. Sezonoj, 2010; ingl.: “The hound of the Baskervilles”) O Cão dos Baskervilles..

ĉasio (autom.: estrutura de aço sobre a qual se monta toda a carroceria de veículo motorizado) chassi, “chassis”.

ĉasta casto, pudico, puro, continente. ĉasteco castidade, pudicícia, pureza. malĉasta impudico, lascivo, devasso. malĉastaĵo coisa indecente, indecência. malĉasteco impureza, impudicícia, indecência.

ĉato (bot.: planta africana, Catha) “Catha”.

ĉatnio (cul.: molho de origem indiana feito com frutos, açúcar, vinagre e especiarias, e usado como condimento) “chutney”.

ĉatobriando (cul.: carne bovina de boa categoria, numa espessa fatia do meio do lombo, indicada para grelhar) chatobriã, “chateaubriand”.

ĉaŭĉaŭo (zool.: cão de uma raça de origem chinesa) “chow-chow”.

ĈD (E-o) sigl. de Ĉefdelegito.

ĉe  prep. 1 junto de, junto a: elpaŝoj ĉe la juĝejo providências junto ao cartório. 2 em. 3 em casa de: hieraŭ mi vespermanĝis ĉe familio Olivejra ontem jantei em casa da família Oliveira. 4 entre. 5 a: sidiĝi ĉe la tablo sentar-se à mesa. 6 por. 7 apesar de. 8 com. 9 entre. 10 ao pé de. 11 (inf.: nos endereços de correio eletrônico, precede o nome do domínio em que está registrado o usuário; símb.: @) em, arroba. ĉeesti (i.) estar presente, comparecer, assistir a. ĉemane à mão. ¨ ĉe la no, na: ĉe la ângulo no ângulo, na esquina.

ĉefo 1 chefe, líder, prócer, principal. 2 (que é o mais alto ou mais elevado em poder ou categoria) sumo, supremo: ĉefpontifiko sumo pontífice. ĉef– principal: ĉefstrato rua principal. ĉefa capital, principal, básico. ĉefe principalmente. ĉefi (i.) estar em primeiro lugar, estar como chefe. ĉefanĝelo arcanjo. ĉefduko arquiduque. ĉefeco supremacia, soberania. ĉefurbo capital. subĉefo subchefe. ¨ opozicia ĉefo líder da oposição.

Ĉe-Gevaro (antr.) Che Guevara.

ĉeĥo (povo) tcheco, cheque, checo. ĉeĥa (língua da República Tcheca) tcheco, checo. Ĉeĥio (tb. Ĉeĥujo) (geogr.) República Tcheca, República Checa. Ĉeĥo-Slovakio (geogr.; símb. autom. CS) Tchecoslováquia, Checoslováquia. ¨ Ĉeĥa Respubliko (geogr.: país da Europa) República Tcheca.

Ĉeĥoslovakio (geogr.) = Ĉeĥo-Slovakio.

Ĉeĥov (Anton Pavloviĉ) (escritor russo, 1860–1904) Antón Pávlovitch Tchékhov.

ĉeko  cheque (bancário). vojaĝoĉeko (cheque destinado a viajantes internacionais) “traveler’s check”. ¨ nekovrita ĉeko cheque sem provisão, cheque sem fundos. sennoma ĉeko cheque ao portador. trastrekita ĉeko cheque cruzado.

ĉelo 1 (biol.) célula. 2 cela, cabina. 3 (lud.: cada uma das divisões dos tabuleiros de xadrez e de damas) casa: blanka ĉelo casa branca ; nigra ĉelo casa preta. 4 divisão. ĉela (relativo a célula) celular. Vd. ĉelveturilo. ĉelaro 1 conjunto de favos. 2 (biol., anat., arc.) = histo. 3 grupo de células políticas. ĉelemajlo = klozoneo. ĉeleto alvéolo. ĉelhava celular. abelĉelo alvéolo, cela, célula, favo. abelĉelaro favo. fotoĉelo fotocélula. mielĉelaro favaria, conjunto de favos de mel. nervoĉelo (anat.) = neŭrono. plurĉeluloj = metazooj. praĉelo célula-tronco. unuĉeluloj = protozooj. ¨ grasa ĉelo (biol.) célula adiposa, célula de gordura. mallibereja ĉelo calabouço. meristema ĉelo (bot.) célula meristemática. Vd. meristemo.

ĉemento 1 (anat.: tecido fino e rico em cálcio que recobre as raízes dos dentes e assegura a coesão destas com o maxilar) cemento. Vd. emajlo, dentino. 2 (produto com que se envolve um metal para que certos componentes seus, sob temperatura elevada, penetrem em sua massa e aí se concentrem, possibilitando a cementação) cemento. ĉementi (tr.) cementar.

ĉemizo (vest.) camisa. ĉemizeto (tb. subĉemizo) camiseta. ĉemizmeblo camiseiro. noktoĉemizo camisola. subĉemizo (vest.) camiseta, camisola. T-ĉemizo (vest.) camiseta, “t-shirt”.

ĉeno cadeia, corrente. ĉeni (tr.) acorrentar, prender com corrente. ĉenero elo, argola (de corrente). ĉeneto corrente delicada e/ou fina, correntinha: ĉeneto el pura oro correntinha de ouro puro. deĉenigi desacorrentar. elĉenigi desacorrentar. enĉenigi encadear, acorrentar. kolĉeno 1 colar. 2 coleira. kuploĉeno corrente de bicicleta. montoĉeno (tb. montaro) cordilheira, serra, cadeia de montanhas, serrania.

Ĉenajo (tb. Madraso) (geogr.: cid. da Índia, anteriormente denominada Madras, e cap. do Estado de Tamil Nadu) Chennai, Madras.

ĉenilo (têxt.: fio fofo de lã, algodão etc.) chenile.

ĉentono poema composto de fragmentos retirados de diversos autores e organizados para apresentar uma nova sequência de ideias.

Ĉerburgo (geogr.: cid. da França) Cherburgo.

ĉerimolio 1 (bot.: pequena árvore anonácea, Annona cherimolia) cherimólia. 2 (bot.: fruto dessa árvore) cherimólia. ĉerimolujo (bot.: Annona cherimolia) cherimólia

ĉerizo 1 (tb. merizo, dolĉa ĉerizo) (bot.: fruto da cerejeira [Prunus avium]) cereja. 2 (tb. grioto, acida ĉerizo) (bot.: fruto da ginjeira [Prunus cerasus]) ginja. ĉerizarbo (tb. ĉerizujo) 1 (bot.) = dolĉa ĉerizarbo. 2 (bot.) = acida ĉerizarbo. ĉerizejo 1 (pomar de cerejeiras) cerejal. 2 (pomar de ginjeiras) ginjal. grapolĉerizujo (bot.) = paduso (Prunus padus). ¨ acida ĉerizarbo (tb. griotarbo, acida ĉerizarbo, ĉerizprunuso) (bot.: árvore da família das rosáceas, Prunus cerasus) ginjeira. dolĉa ĉerizarbo (tb. merizarbo, dolĉa ĉerizarbo, birda prunuso) (bot.: árvore da família das rosáceas, Prunus avium) cerejeira, cerejeira-dos-passarinhos, cereja-galega, cereja-da-europa.

ĉerko esquife, ataúde, caixão (mortuário), féretro. ĉerka relativo a caixão mortuário. ĉerkujo sepultura. ĉerkveturilo veículo funerário. enĉerkigi pôr o cadáver no caixão.

ĉerkeso (natural ou habitante da Circássia) circassiano. Ĉerkesio (geogr.: região a Noroeste do Cáucaso) Circássia. Ĉerkesujo (geogr.) = Ĉerkesio.

Ĉernenko (Konstantin) (político soviético, 1911–1985) Konstantin Chernenko.

ĉerpi (tr.) 1 tirar (um líquido): ĉerpi akvon el puto tirar água do poço. 2 tirar, retirar, haurir, extrair, colher. ĉerpado hausto, extração, colheita. ĉerpilo (cul.) concha. elĉerpi (tr.) esgotar. elĉerpiĝi esgotar-se. neelĉerpebla inesgotável.

ĉervonco (antiga unidade monetária russa) tchervonetz.

ĉesi (i.) cessar, acabar, deixar de; parar de. ĉeso cessação. ĉesigi fazer cessar, interromper, pôr cobro a. ĉesigo interrupção. senĉesa constante, permanente, contínuo, ininterrupto, aturado. senĉesa incessante. senĉese incessantemente, continuamente, sem cessar.

ĉetrumo (econ.: 1/100 do nultrumo, moeda do Butão) chetrum.

ĉeŭo * [Vt: chèo] (mús., teat.: peça teatral cantada, de origem vietnamita, baseada em canções populares) “chèo”.

ĉevalo  (zool.: mamífero perissodátilo da família dos equídeos, Equus caballus) cavalo. 2 (lud.: no xadrez, peça que se movimenta em L) cavalo. ĉevala 1 cavalar, equino. 2 hípico. ĉevalaĉo matungo, pileca, pangaré, sendeiro, cavalicoque. ĉevalaĵo (cul.) carne de cavalo. ĉevalaro cavalaria, gado equino, cavalhada. ĉevalarto (arte de andar a cavalo) equitação, cavalaria. ĉevalbleki (i.) (tb. heni) rinchar, relinchar. ĉevalbleko (tb. heno) rincho, relincho. ĉevalejo cavalariça, estrebaria. ĉevaleto cavalinho, petiço, pônei. ĉevalido potro, poldro. ĉevalidino potra, poldra. ĉevalino (zool.: a fêmea do cavalo) égua. ĉevalisto palafreneiro. ĉevalkurado corrida de cavalos. ĉevalkurejo hipódromo. ĉevalpiedo (bot.) tussilagem, unha-de-cavalo. ĉevalpovo (tb. vaporĉevalo) (fís., metr.: unidade de potência equivalente a 735,49875 W; símb.: ĈP) cavalo-vapor (cv), “horse-power” (hp). ĉevalspeca cavalar. ĉevalveturilo charrete, carroça. ĉevalviro 1 (mit.) = centaŭro. 2 = virĉevalo. balancĉevalo (tb. balancoĉevalo)  brinquedo de criança em forma de cavalo de madeira montado sobre dois arcos. batalĉevalo cavalho de batalha. deĉevaliĝi apear-se, descer do cavalo. duĉevala tirado por dois cavalos. kurĉevalo cavalo de corrida. lulĉevalo = balancĉevalo. marĉevaleto (zool.) cavalo-marinho. paradĉevalo (cavalo em que os soberanos e nobres desfilavam na Idade Média) palafrém. selĉevalo (tb. rajdoĉevalo) cavalo de sela, cavalo de montaria. surĉevaligi colocar algo ou alguém sobre um cavalo. surĉevaliĝi montar a cavalo. ŝarĝoĉevalo cavalo de carga. tirĉevalo cavalo de tração, cavalo de carroça, cavalo de tiro. vaporĉevalo = ĉevalpovo. veturĉevalo cavalo de tiro. virĉevalo garanhão. || al ĉevalo donacita oni buŝon ne esploras (prov.) a cavalo dado não se olha o dente.

Ĉevaleto (astr.: constelação do hemisfério norte; lat.: Equuleus, Equulei; abrev.: Equ) Cavalo Menor.

Ĉeviota Montaro (geogr.: cadeia de montanhas que separa a Escócia da Inglaterra) montes Cheviot.

ĉevrono (tb. tegmentotrabo) (arq.) caibro.

ĉi  I adv. (indica aproximação) ĉi tiu ou tiu ĉi este. ĉi tie , tie ĉi aqui. ĉio ĉi tio tudo isto. II pref. (indica máxima aproximação): ĉi-kune aqui junto, anexo. ĉi-jare no ano corrente.

ĉia  (ĉi/a) = ĉia. Vd. PMEG § 13.2.

ĉio  (ĉi/o) = ĉio. Vd. PMEG § 13.2.

ĉia  paltab. (PMEG § 13.1, § 15.3: palavra da tabela, usada como coletivo e distributivo com o significado de qualidade, tipo, espécie) de todo o tipo, todo o tipo de, cada espécie de, de toda a qualidade, toda a espécie de, qualquer um, qualquer tipo de, todo, qualquer: ĉia laboro min baldaŭ lacigas todo o tipo de trabalho em breve me cansa. ŝi gapis al ĉiaj vidindaĵoj de la ekspozicio ela ficava boquiaberta diante de todas as atrações da exposição. ĉia homo povas tion fari qualquer pessoa pode fazer aquilo. ĉia nudeco estos punita toda nudez será castigada. ¨ ĉia ajn todo o tipo que seja: Esperanto esprimas ĉian ajn penson o esperanto exprime todo o tipo de pensamento que seja.

ĉial  adv., paltab. (PMEG § 13.1, § 14.3.1: palavra da tabela, usada como coletivo e distributivo com o significado de causa ou motivo) por qualquer motivo, por todos os motivos, por qualquer causa, por todas as causas: mi diras al vi, ke mi amas vin ĉial digo a você que a amo por todos os motivos. infano estas tre sentema kaj ĉial ploras criança é muito sensível e chora por qualquer motivo. vi ĉial ŝuldas al mi obeon por todos os motivos você me deve obediência. ¨ ĉial ajn todo o motivo que seja.

ĉiam  paltab. (PMEG § 13.1, § 14.2.1: palavra da tabela, usada como coletivo e distributivo com o significado de tempo, vez (ocasião, condição)) sempre, em todos os tempos, eternamente, em todo o tempo, em qualquer tempo, em toda a ocasião, em qualquer ocasião, toda a vez, todas as vezes: oni diras, ke la vero ĉiam venkas dizem que a verdade sempre vence. kie ajn rano iras, ĝi ĉiam marĉon sopiras onde quer que ande a rã, sempre terá saudade do pântano. ĉiama perpétuo, eterno. ĉiamigi eternizar, perpetuar, consolidar (fin.). ĉiamulo cliente constante de um bar etc. ¨ ĉiam ajn em todo o tempo que seja. ĉiam pli mais e mais. ne ĉiam nem sempre: ruzeco ne ĉiam helpas nem sempre ajuda a astúcia. por ĉiam para sempre, para toda a eternidade, eternamente. || mi restos ĉiam via amiko serei sempre seu amigo.

Ĉiang Kajŝek (líder nacionalista chinês) Chiang Kai-shek.

ĉibuko (cachimbo oriental de tubo longo) chibuque.

ĉiĉerono cicerone, guia.

ĉie  adv., paltab. (PMEG § 13.1, § 15.4: palavra da tabela, usada como coletivo e distributivo com o significado de lugar) em todos os lugares, em toda a parte, em todo o lugar, em todo o canto, por todo o lado, por toda a parte: malsaĝulo ĉie sian nomon skribas os imbecis em todos os lugares escrevem seu nome. ĉie okazas tio sama em todo o lugar acontece isso mesmo. li vojaĝas ĉien, kaj ĉie oni lin renkontas ele viaja para todos os lugares, e em todos os lugares o encontramos. ĉiea de toda a parte. ĉieĉeesta ubíquo. ĉieĉeesto ubiquidade. ĉieesta ubíquo, que está em toda a parte. ĉieesto ibiquidade. ĉieestanta onipresente. ¨ ĉie ajn em todo lugar que seja; em qualquer lugar que seja. ĉien ajn para todo lugar que seja; para qualquer lugar que seja.

ĉiel  adv., paltab. (PMEG § 13.1, § 14.3.2: palavra da tabela, usada como coletivo e distributivo com o significado de modo, maneira) de toda a maneira, de todas as maneiras, de todo o modo, de todos os modos, por todas as formas, de qualquer maneira: ili ĉiel helpis al ni de todas as maneiras eles nos ajudaram. vi ĉiel devos pagi de todos os modos, você terá de pagar. mi ĉiel prononcis la nomon, sed li ne komprenis de todas as maneiras pronunciei o nome, mas ele não entendeu. ¨ ĉiel ajn de toda maneira que seja; de qualquer maneira que seja.

ĉielo  1 céu. 2 olimpo. 3 alturas. ĉiela celeste, celestial. ĉielano espírito. ĉielarko arco-íris. Ĉieliro (rel.) Ascenção. ĉielskrapanto (arq.) = ĉielskrapulo. ĉielskrapulo (arq.) arranha-céus. ĉielulo espírito. alĉieliĝi (falando-se de avião) decolar. litĉielo (tb. baldakenlito) (cama de armação guarnecida de sobrecéu) cama de dossel. subĉiela a céu aberto. subĉiele a céu aberto. ¨ sub libera ĉielo ao ar livre. || ĉielo! céus!

ĉies  pron., paltab. (PMEG § 13.1, § 15.4: palavra da tabela, usada como coletivo e distributivo com o significado de possuidor (sujeito latente, objeto latente)) de cada um, de todos: Esperanto estas ĉies propraĵo o esperanto é propriedade de todos. ĉies okuloj kun teruro fermiĝis os olhos de todos fecharam-se de terror. tiu propono akiris ĉies aprobon aquela proposta obteve a aprovação de todos. Obs.: a palavra ĉies só se refere a pessoas: ĉies rigardoj direktiĝis al la sceno os olhares de todos (= todas as pessoas) se dirigiram à cena. Para os outros usos, emprega-se de ĉiu(j), seguido do termo a que se refere: la malica knabo detranĉis la kapon de ĉiuj pupoj de sia fratino o menino malvado arrancou a cabeça de todas as bonecas da irmã. ĉiesaĵo (inf.) “freeware”. ĉiesulino (tb. putino, amoristino, prostituitino, meretrico) puta, prostituta, meretriz, frete (infrm., pej.).

ĉifi (tr.) amarrotar, machucar, amarfanhar, amassar. ĉifaĵo coisa amassada. neĉifebla = negladenda.

ĉifĉafo (zool.: ave da ordem dos passeriformes) “Phylloscopus collybita”.

ĉifono farrapo, frangalho, andrajo, trapo, molambo. ĉifona que tem o aspecto de farrapo. ĉifonaĵo veste usada e rota. ĉifonisto trapeiro. ĉifonulo maltrapilho. ĉifonfiguro espantalho. disĉifonigi esfarrapar. hokĉifonisto pessoa que apanha trapos, papel velho etc. em latas de lixo. lavĉifono pano de chão.

ĉifro cifra, escrita secreta. ĉifri (tr.) cifrar, transcrever em cifra ou escrita secreta. ĉifrado cifragem. ĉifraĵo texto cifrado. ĉifristo pessoa encarregada da cifragem em banco, embaixada etc. malĉifri (tr.) decifrar. surĉifri (tr.) cifrar pela segunda vez um texto já cifrado por outro sistema.

ĉigongo (desp.: antigo exercício físico de origem asiática) “chi kung”, “qi gong”.

ĉiko (zool.: inseto da ordem dos afanípteros, Tunga penetrans) bicho-de-pé.

Ĉikago (geogr.: cid. dos EUA) Chicago.

ĉikani  (tr.) 1 aperrear, atenazar, atazanar, enfezar, apoquentar, aporrinhar. molestar. 2 falar mal de. 3 fuxicar, fazer mexerico. 4 chicanar, chicanear, fazer chicanas. 5 (psicol.) praticar “bullying”. ĉikano ação de chicaneiro, tramoia. ĉikanadi (tr.) (psicol.) praticar “bullying”. ĉikanado (psicol.: prática de agressão, observada principalmente no meio escolar, intencional e repetida, sem motivo aparente, em que se faz uso do poder ou força para intimidar ou perseguir alguém) “bullying”. ĉikanema 1 chicaneiro, trapaceiro. 2 (fig.) da pá virada.

ĉiklo chicle.

ĉilo (fisl.: líquido leitoso a que ficam reduzidos os alimentos na última fase da digestão nos intestinos) quilo.

Ĉilio (geogr.: país da América do Sul; cap.: Santiago, Santiago-de-Ĉilio; símb.autom.: RCH) Chile. ĉilia (relativo ao Chile ou aos chilenos) chileno. ĉiliano (habitante ou natural do Chile) chileno.

ĉimo (fisl.: massa pastosa em que se transformam os alimentos após a digestão no estômago) quimo.

Ĉimborazo (geogr.: província, montanha e extinto vulcão dos Andes, no Equador) Chimborazo.

ĉimozino (quím.: diástase do suco gástrico) quimosina.

ĉimpanzo 1 (zool.: designação comum aos primatas do gênero Pan) chimpanzé, pongo, jocó. 2 (zool.: primata africano da família dos pongídeos, Pan troglodytes) chimpanzé, chimpanzé-comum. ¨ malgranda ĉimpanzo (zool.) = bonobo.

ĉino (tb. ĥino [arc.]) (habitante ou natural da China) chinês, chim, china. ĉina (relativo à China ou aos seus naturais ou habitantes) chinês. ĉinaĵo obra de arte ou produto característico da China. Ĉinio (tb. Ĉinujo, Ĉinlando) (geogr.: país da Ásia; cap.: Pekino; símb.autom.: RC, TJ) China, República Popular da China. Ĉinlando (geogr.) = Ĉinio. ĉinologo (cientista que estuda a língua, a arte etc. da China) sinólogo. ĉinologio sinologia. Ĉinujo (geogr.) = Ĉinio. ¨ ĉina lingvo (ling.: língua da China) chinês. mandarena ĉina lingvo (ling.) = mandarena ĉina lingvo. normĉina lingvo (ling.) = mandarena lingvo. norma ĉina lingvo (ling.) = mandarena lingvo.

Ĉina Maro (geogr.) mar da China.

ĉinĉilo (zool.: pequeno roedor do gênero Chinchilla) chinchila.

Ĉingis-Ĥano (hist.) = Ĝingis-Ĥano.

ĉintaro (econ.: 1/100 de leko, moeda da Albânia) quindarka.

ĉio  pron., paltab. (PMEG § 13.1, § 15.2: palavra da tabela, usada como coletivo e distributivo com o significado de coisa) 1 (todas as coisas) tudo ĉion, kion ajn ŝi volis, mi faris tudo o que quer que ela queria eu fazia. mi volas aŭ ĉion aŭ nenion quero ou tudo ou nada. ne ĉio brilanta estas diamanto nem tudo que brilha é diamante. 2 toda a coisa, qualquer coisa, cada coisa: ĉion novan li tuj senpripense akceptas qualquer coisa nova ele logo aceita sem pensar. ne ĉio taŭgas por ĉio nem tudo serve para tudo. ĉiopova onipotente. ĉioscia onisciente. ¨ ĉio ĉi (tb. ĉio ĉi tio) tudo isto. ĉio kio tudo o que: jen ĉio, kion ni havas isso é tudo o que temos. antaŭ ĉio de antemão, antes de qualquer coisa.

ĉiom  adv., paltab. (PMEG § 13.1, § 14.3.3: palavra da tabela, usada como coletivo e distributivo com o significado de quantidade (e grau enfático)) toda (a) quantidade, cada quantidade, qualquer quantidade, tudo, totalidade, a totalidade: donu al la lupo iom, ĝi postulos ĉiom dê ao lobo um pouco, ele exigirá tudo. el la disponeblaj ludglobetoj la knabo prenis ĉiom das bolinhas de gude disponíveis, o menino pegou tudo. anstataŭ aĉeti iom, li aĉetis ĉiom em vez de comprar um pouco, comprou a totalidade. ĉioma total. ¨ ĉiom ajn toda quantidade que seja.

ĉipa  1 (tb. malmultekosta) barato, de pouco custo.

ĉipo  2 (tb. blato) (zool.) barata.

ĉipsoj  (tb. terpomflokoj) (cul.: batatas cortadas em rodelas finas, fritas e salgadas) “chips”.

ĉiro 1 (bot.) cirro. 2 (zool.) cirro.

ĉirimeno pano japonês de seda, com superfície ondulada, empregado na fabricação de quimono etc.

ĉirkaŭ  prep. (abrev.: ĉ.) 1 (tb. proksimume) em torno de, em redor de, ao derredor de, em volta de; por volta de; cerca de, aproximadamente. ao redor de, à roda de, obra de, entre uns, coisa de: post ĉirkaŭ duonhoro mi revenos daqui a coisa de de meia hora eu voltarei. · el.comp. 2 pelos meados de: tio okazis ĉirkaŭ la mezo de la pasinta jarcento isso ocorreu pelos meados do século passado. 3 circun-. ĉirkaŭa que está em torno de. ĉirkaŭe à volta, em redor. ĉirkaŭi (tr.) circundar, rodear, cercar. ĉirkaŭo 1 periferia, perímetro. 2 entorno. ĉirkaŭaĵo 1 (tb. ĉirkaŭurbo) arrabalde, cercania. 2 arredores, cercanias, entorno. ĉirkaŭaĵoj arredores, cercanias, entorno. ĉirkaŭiĝi cercar-se (de segurança). ĉirkaŭiro circuito. ĉirkaŭbrako 1 (tb. ĉirkaŭmano) bracelete. 2 (tb. ĉirkaŭpreno, brakumo) abraço. ĉirkaŭbraki (tr.) (tb. ĉirkaŭpreni) abraçar, abarcar. ĉirkaŭkolo colar, coleira.

ĉirpi (i.) 1 (emitir som estridente como a cigarra ou o grilo) zunir, cantar, chiar, cigarrear, estridular, estrilar, retinir, rechiar, zinir, cricilar, cricrilar, trilar. 2 (falando-se de rádio, aparelho de som) chiar: la radio ĉirpas o rádio está chiando. ĉirpado chiado: la ĉirpado de la radio ĝenas min o chiado do rádio me incomoda.

ĉit! interj. (para ordenar ou pedir silêncio) silêncio!, caluda!, psiu.

ĉiu  pron., paltab. (PMEG § 13.1, § 15.1: palavra da tabela, usada como coletivo e distributivo com o significado de individualidade) 1 cada um, cada qual, todo: ĉiu devas zorgi pri sia vivo cada um deve cuidar de sua vida. ĉiu faru sian parton cada um faça a sua parte. al ĉiu mia infano mi donis du pomojn a cada um dos meus filhos dei duas maçãs. ankoraŭ neniu plaĉis al ĉiu ninguém ainda agradou a todos. · adj. 2 cada, todo: ĉiu homo estas mortema todo homem é mortal. ĉiuj faru sian parton todos façam a sua parte. 3 qualquer pessoa: mi amas vin pli ol ĉiun amo você mais do que a qualquer pessoa. mi amas vin pli ol ĉiu amo você mais do que qualquer pessoa. 4 ninguém: mi amas vin pli ol ĉiun alian eu te amo mais do que a ninguém (ou a qualquer outra). mi amas vin pli ol ĉiu alia eu te amo mais do que ninguém (ou qualquer outro). ĉiuj todos, todos os, toda a gente, todo mundo: ĉiuj gastoj jam venis todos os hóspedes já chegaram. ĉiujara anual. ĉiumonate mensalmente. ĉiutaga diário, cotidiano. ¨ ĉiu ajn cada um que seja, cada qual que seja, toda pessoa que seja: ĉiu ajn knabo scias tion qualquer um menino que seja sabe disso.

ĉizi (tr.) cinzelar, entalhar, lavrar. ĉizado (ação de cinzelar) cinzelamento. ĉizaĵo (obra a cinzel) cinzeladura. ĉizilo cinzel, entalhador (instrumento, ferramenta). ĉizileto pequeno cinzel. ĉizitaĵo cinzeladura, entalhe, entalhadura. ĉizisto cinzelador, entalhador. bekĉizilo cinzel mais grosso do que largo. ĉirkaŭĉizi (tr.) dar a forma próxima de estátua. foldoĉizilo = guĝo. gravurĉizilo = grifelo. kurbĉizilo goiva.

Ĉizilo (astr.: constelação do hemisfério sul; lat.: Caelum, Caeli; abrev.: Cae) Buril, Cinzel.

ĉizojo (tesoura para cortar folha de metal) cisalha. ĉizoji (tr.) cisalhar.

-ĉj/ suf. (forma palavras e apelidos de carinho masculinos) paĉjo papai, paizinho. Peĉjo Pedroca, Pedrinho. Joĉjo Joãozinho; Zeca, Juca.

Ĉjiĉjiharo (tb. Kikiharo) (geogr.: cid. da China) Qiqihar, Tsitsihar.

Ĉju (tb. ”Kju”) (poeta chinês, c.340 a.C.–c.278 a.C.) Qu Yuan.

ĉokolado 1 chocolate. 2 chocolate quente. ĉokoladaĵo (cul.: guloseima de chocolate, com ou sem recheio) bombom. ĉokoladaĵujo (pequena caixa com tampa para guardar bombons) bomboneira. ĉokoladisto (vendedor de chocolate) chocolateiro. ĉokoladujo (tb. ĉokoladkruĉo) chocolateira. ĉokoladkruĉo = ĉokoladujo. ¨ ĉokolada briketo (cul.) barra de chocolate. ĉokolada tabuleto (cul.) barra de chocolate. briketo da ĉokolado barra de chocolate. farĉita ĉokoladaĵo (cul.) bombom recheado. tabuleto da ĉokolado (cul.) barra de chocolate.

Ĉongkingo (geogr.: cid. da China) Chungking.

ĉoto (zool.: peixe do gênero Cottus) fataça, tainha, tagana.

ĈP símb. de cêvalpovo.

ĉu  1 (partícula interrogativa, geralmente não traduzida): ĉu vi venos? você virá?.  2 acaso?, será que?, porventura?: ĉu li venos? será que ele virá? virá ele? Obs.: na grande maioria das vezes, essa partícula não é traduzida, e a pergunta é marcada pela entonação, inversão dos termos da oração ou outros recursos. · conj. 3 (usa-se no discurso indireto, em orações que expressem dúvida) se: mi ne scias, ĉu li venos não sei se ele virá. 4 quer: ĉu pluvos, ĉu estos sune, mi iros al la festo quer chova, quer faça sol, irei à festa. ¨ ĉua interrogativo, indagador: li ĵetis al ni ĉuan rigardon ele nos lançou um olhar indagador. ĉu... ĉu... quer..., quer...; ou..., ou...:; seja..., seja...: ĉu pluvos, ĉu estos sune quer chova, quer faça sol. ĉu... aŭ... quer... ou; quer..., quer...; ou..., ou...: ĉu vi volas aŭ ne, vi devos fari la taskon quer queira ou não (ou querendo ou não ou queira ou não ou quer), você terá de fazer a tarefa.

ĉuro (vulg.) porra, esperma. ĉuri (i.) esporrar, ejacular.

ĉurasko (cul.) churrasco. ĉuraskejo churrascaria.